Herodot

Bugünkü Bodrum yakynlaryndaki Halikarnas'ta do?an Herodotos (M.Ö. yakla?yk 484-426), hayaty boyunca seyahatlar yaparak, gördüklerini ve duyduklaryny kendisinden sonra gelenlere aktarmy? olan nadir insanlardan birisidir. Cicero, onu tarihin babasy diye adlandyrmy?tyr; ancak bu adlandyrma Herodotos'un ilk tarih yazary oldu?u anlamyna gelmez. Musevî tarihçiler bir tarafa byrakylacak ve sadece Yunan dünyasyna bakylacak olursa, görülür ki Herodotos'tan önce de birçok tarihçi ya?amy?tyr ve bunlardan birisi de Miletli Hekataios'tur; ancak bu tarihçiler daha çok bir olaykayytçysydyr; oysa Yunan nesrinin ilk ?aheserini yaratan Herodotos, kendisini siyasî veya askerî olaylaryn kaydy ile synyrlandyrmamy?, gezdi?i ve gördü?ü yerleri fizikî ve be?erî açydan da tanytma yoluna gitmi?tir.

Herodot'un Tarih adly eserinin asyl maksady, Yunanlylarla Asyalylar ve özellikle de Persler arasynda cereyan eden büyük sava?y anlatmaktyr; ancak Herodotos sava?an taraflardan Asyalylary da tanytyr; böylece sadece Yunanlylaryn de?il, barbarlaryn ba?army? olduklary büyük i?ler de gelecek ku?aklaryn bilgisine sunulmu? olmaktadyr; bu eserde, Herodotos'un olaylara baky?y, Yunan milleti ile ba?lanty içinde olan di?er milletlere de yönelik oldu?u için bir olaykayytçysynyn baky?y kadar synyrly de?ildir; daha evrenseldir ve bu evrenselli?in olu?masynda Dorlar tarafyndan kurulan bir koloniye mensup olmakla birlikte, Anadolu ve Pers tesirleri altynda kalmy? olmasynyn önemi büyüktür. Mesela büyük bir hayranlykla anlatty?y Kraliçe I. Artemis, Pers Ymparatoru Xerxes'e ba?lydyr. Nitekim Plutarkos (M.Ö. 1. yüzyyl), De Malignitate Herodottis adly yapytynda, tarihin babasynyn bir philobarbaros (barbarsever), yani bir kozmopolit oldu?unu söylemi?tir.

Tarih, Herodot'un üç kytada (Avrupa, Asya ve Afrika) yapmy? oldu?u seyahatlar esnasynda derlemi? oldu?u bilgilere dayanmaktadyr ve bu nedenle Yunan ve Yakyn Do?u folkloru için bulunmaz bir hazine de?erindedir; hatta bu açydan Marco Polo (13. yüzyylyn II. yarysy) ve Ybn Battûtâ (14. yüzyylyn II. yarysy) gibi di?er büyük seyyahlaryn kitaplary ile mukayese edilebilir. Herodotos, barbar olarak niteledi?i bu insanlary tanytyrken, onlaryn yemeklerinden, evlilikle ilgili adetlerinden, meskenlerinden, dillerinden ve dinlerinden bahseder.

Mysyr'a ili?kin birçok bilgi verir. Bir Pers vatanda?y olarak do?an Herodotos için Mysyr'a gitmek çok ola?andyr. Bu gizemli ülke, onu çok heyecanlandyrmy? ve okuyamady?y yazylarla süslenmi? muazzam büyüklükteki tapynaklar ?a?kyna çevirmi?tir.

Mysyrlylaryn astronomilerinden söz eder; yylyn uzunlu?unu (30 x 12) + 5 = 365 gün olarak benimsediklerini söyler; ona göreyse, bir yyl 375 gündür.

Nil Nehri'ni gözlemlemi? ve Mysyr'yn, Nil'in bir arma?any oldu?unu söylemi?tir. Nil'in yyllyk ta?malaryny açyklayamamy? olmakla birlikte, o zamana kadar Yunanly ara?tyrmacylar ve kâ?ifler tarafyndan ileri sürülmü? olan varsayymlary reddetmi?tir. A?a?y Mysyr'yn önceleri denizlerle kaply oldu?unu ve nehrin getirdi?i çamurlarla deltasynyn denize do?ru uzandy?yny ve ayny de?i?meyi Teselya kyyylarynda da gözlemledi?ini vurgulamy?tyr. Teselya'daki bu de?i?menin nedeninin yersarsyntylary oldu?unu ve bunun da Rüzgar Tanrysy Poseidon tarafyndan gerçekle?tirildi?ini söylemi?tir. Burada bilimsel açyklama ile mitolojik açyklamanyn birle?tirildi?i ve kayna?tyryldy?y görülmektedir.



Pers Ymparatorlu?u'nun 20 satraba, yani eyalete ayryldy?yny söyler ve Sardis'ten Susa'ya kadar uzanan Kral Yolunu ayryntyly olarak anlatyr. Bu yolun uzunlu?u, 13.000 stadiadyr ve 90 gün çeker. Bir takym yanly?lary olmasyna kar?yn, Ymparatorlu?u ikiye bölen bu yolun varly?yna i?aret etmi? olmasy ilginçtir. Ancak Herodotos'un çizmi? oldu?u yol, olmasy gerekti?inden daha uzun gösterilmi?tir ve yanly?lyk, daha önce Hititlerin kullanmy? olduklary yolun tasvirinin bölge bölge verilmesinden kaynaklanmy?tyr.

Ymparatorlu?un en uzak satraply?y olan Hindistan'a ili?kin vermi? oldu?u bilgiler ikinci eldendir ve Yndus Nehri'ne kadar uzanyr. Burada ilk defa pamuktan söz edildi?i görülmektedir:

"Hindistan'da yabanî a?açlar üzerinde, koyun yününden çok daha güzel bir yün yeti?mektedir. Hintliler, bunu giysi yapymynda kullanyrlar; Xerxes'in ordusundaki Hintliler de ayny a?aç yününden giysiler giyerler."

Karadeniz'in kuzeyinde ya?ayan Yskitlerle ilgili de geni? bilgiler verir; ülkelerinin yüzölçümünü ve iklimini anlattyktan sonra, tanrylaryny, ibadet biçimlerini, askerî yöntemlerini, hekimlerinin tedavi usullerini, suçlularyn nasyl infaz edildi?ini ve defin adetlerini tasvir eder. Herodotos'un yapmy? oldu?u tasvirler, etnologlar ve arkeologlar tarafyndan denetlenmi? ve do?ruluklary onaylanmy?tyr.

Herodotos'un tarih anlayy?y, döneminin büyük ?airlerinin ve oyun yazarlarynyn anlayy?y ile aynydyr. Her durumda küstah ve terbiyesiz gururu yola getiren amansyz bir dü?mana tanyk oluruz. Typky Sofokles ve Euripides'te oldu?u gibi, Herodotos'ta da her olayyn olu?u ilahî takdire ba?lydyr ve bundan kaçyp kurtulmak olanaksyzdyr.

Herodotos bilimsel anlamda bir co?rafyacy sayylamaz; çünkü matematiksel donanymy do?ru bir co?rafya anlayy?y için yeterli de?ildir. Üç kytada birçok yere seyahat etmi? ve ba?kalarynyn gözlemlerine eklemi? oldu?u bulgulary, bilinen Dünya hakkynda oldukça güzel bir fikre ula?masyny olanakly kylmy?tyr. Fakat bilgisini genelle?tirmeyi ve rasyonelle?tirmeyi dü?ünmemi?tir. Bu nedenle Herodotos matematiksel co?rafyadan ziyade tasvirî co?rafya ile ilgilenmi?tir. Kitabynda hiçbir haritaya yer vermemi? olmasy bu hususu do?rulamaktadyr. Bir yerde ?öyle söylemektedir :

"Bazy ki?ilerin Yeryüzü'nün tam bir haritasyny çizmi? olduklaryny görmem beni çok güldürmü?tür. Hiç kimse, bu i?i rasyonel olarak yapamamy?tyr. Çünkü Okyanus'u, ancak bir pergelin çizebilece?i biçimde, Yer'in çevresinde akyyormu? gibi göstermi?ler ve Avrupa'yy, Asya ile ayny büyüklükte yapmy?lardyr."



Bazy yerlere ili?kin bilgileri çok kyttyr ve bunun bilincindedir. Mesela Avrupa'nyn uzak baty bölgelerini hiç bilmez :

"Avrupa'nyn uzak baty bölgelerine ili?kin do?ru bilgi veremem. Kuzey Denizi'ne dökülen ve yabancylaryn Eridonos adyny verdikleri bir nehrin varly?yndan ku?kuluyum."

Daha sonra, Eridonos'un Yunanly bir ?airin ortaya atty?y bir ?ey oldu?unu ve Avrupa'nyn ötesinde söz konusu Kuzey Denizi'ni gören bir kimseye de rastlamady?yny belirtir.

Makedonya'da Prasiad Gölü'nde insanlaryn ya?ady?yndan, Mysyrlylaryn hayvanlara taptyklaryndan ve Lidyalylaryn kollaryny kesip kanlaryny birbirine kary?tyrarak kan karde?i olduklaryndan bahsetti?i sayfalar çok ilginçtir ve yapytynda bunlar gibi ilgi çeken birçok konu vardyr