Biruni

El-Biruni (973 - 1051)

Ya?ady?y ça?a damgasyny vurup " Biruni Asry" denmesine sebep olan zekâ harikasy bilgin 973 yylynda Harizm'in merkezi Kâs'ta do?du. Esas ady Ebû Reyhan b. Muhammed'dir. Küçük ya?ta babasyny kaybetti. Annesi onu zor ?artlarda, odunsatarak büyüttü. Daha çocuk ya?ta ara?tyrmacy bir ruha sahipti. Birçok kOnuyu ö?renmek için çylgynca hyrs gösteriyordu. Tahsil ça?yna girdi?inde Hârizm?ahlaryn himayesine alyndy ve saray terbiyesiyle yeti?mesine özen gösterildi. Bu aileden bilhassa Mansur, Bîrûnî'nin en iyi bir e?itim almasy için her imkâny sa?lady.

Bu arada Ybni Irak ve Abdüssamed b. Hakîm'den de dersler alan bilginimizin ö?renimi uzun sürmedi, daha çok özel çabalaryyla kendisini yeti?tirdi. Ara?tyrmacy ruhu, ö?renme hyrsy ve sönmeyen azmiyle birle?ince 17 ya?ynda eser vermeye ba?lady. Fakat Me'mûnîlerin Kâs'y alyp Hârizm?ahlary tarihten silmeleriyle Bîrûnî'nin huzuru kaçty, sykyntylar ba?lady ve Kâs'y terketmek zorunda kaldy. Ancak iki yyl sonra tekrar döndü?ünde ünlü bilgin Ebü'lVefâ ile bulu?up rasat çaly?malary yapty. Daha sonra hükümdar Ebü'lAbbas, sarayynda Bîrûnî'ye bir daire tahsisedip, mü?avir ve vezir olarak görevlendirdi. Bu durum, hükümdarlaryn ilme duyduklary derin saygynyn göstergesi, bilginimizin de devlet ba?kanlary yanyndaki yüksek itibarynyn belgesiydi.

Gazneli Mahmud Hindistan'y alynca hocalaryyla Bîrûnî'yi de oraya götürdü. Zira onun yanynda da itibary çok yüksekti. "Bîrûnî, sarayymyzyn en de?erli hazinesidir' derdi. Bu yüzden tedbirli hünkâr, liyakatyny bildi?i Bîrûnî'yi Hazine Genel Müdürlü?ü'ne tayin etti .O da orada Hint dil ve kültürünü bütünüyle inceledi. Üstün dehasyyla kysa sürede Hintli bilginler üzerinde ?a?kynlyk ve hayranlyk uyandyrdy. Kendisine sa?lanan siyasî ve ilmî ara?tyrmalaryna devam etti. Bir devre adyny veren, ça?yny a?an ilmî hayatynyn zirvesine eri?ti. Sultan Mes'ud, kendisine ithaf etti?i Kanunu Mes'ûdî adly eseri için Bîrûnî'ye bir fil yükü gümü? para vermi?se de o, bu hediyeyi almady.

Son eseri olan Kitabü's Saydele fi't Tyb'by yazdy?ynda 80 ya?yny geçmi?ti. Üstad diye saygyyla yâd edilen yalnyz Yslâm âleminin de?il, tüm dünyada ça?ynyn en büyük bilgini olan Bîrûnî, 1051 yylynda Gazne'de hayata gözlerini yumdu.

Bîrûnî, "Elinden kalem dü?meyen, gözü kitaptan ayrylmayan, iman dolu kalbi tefekkürden dûr olmayan, benzeri her asyrda görülmeyen bilginler bilgini bir dâhiydi. Arapça, Farsça, Ibrânîce, Rumca, Süryânice, Yunanca ve Çinçe gibi daha birçok lisan biliyordu. Matematik, Astronomi, Geometri, Fizik, Kimya, Typ, Eczacylyk, Tarih, Co?rafya, Filoloji, Etnoloji, Jeoloji, Dinler ve Mezhepler Tarihi gibi 30 kadar ilim dalynda çaly?malar yapty, eserler verdi.

Onun tabiat ilimleriyle yakyndan ilgilenmesi, Allah'yn kevnî âyetlerini anlamak, kâinatyn yapy ve düzeninden Allah'a ula?mak, Onu yüceltmek gâyesine yönelikti. Eserlerinde çok defa Kur ân âyetlerine ba?vurur, onlaryn çe?itli ilimler açysyndan yorumlanmasyny amaçlardy. Kurân'yn belâ?at ve i'cazyna olan hayranly?yny her vesileyle dile getirdi. Ylmî kaynaklara dayanma, deney ve tecrübeyle ispat etme ?artyny ilk defa o ileri sürdü.

Ybni Sinâ'yla yapty?y kar?ylykly yazy?malaryndaki ilmî metod ve yorumlary, günümüzde yazylmy? gibi tazeli?ini halen korumaktadyr. Tahkîk ve Kanûny Mes'ûdî adly eserleriyle trigonometri konusunda bugünkü ilmî seviyeye tâ o günden, ula?tygy açykça görülür. Bu eser astronomi alanynda zengin ve ciddî bir ara?tyrma âbidesi olarak tarihe mal olmu?tur. Ylmiyle dine hizmetten mutluluk duymaktadyr.

Gazne'de kybleyi tam olarak tespit etmesi ve kyblenin tayini için geli?tirdi?i matematik yöntemi dolayysyyla kyyamet günü Rabb'inden sevap ummaktadyr. Ayyn, güne?in ve dünyanyn hareketleri, güne? tutulmasy anynda ula?an hadiseler üzerine verdi?i bilgi ve yapty?y rasatlarda, ça?da? tespitlere uygun neticeler elde etti. Bu çaly?malaryyla yer ölçüsü ilminin temellerini sekiz asyr önce atty. Israrly çabalary sonunda yerin çapyny ölçmeyi ba?ardy. Dünyanyn çapynyn ölçülmesiyle ilgili görü?ü, günümüz matematik ölçülerine typatyp uymaktadyr. Avrupa'da buna BÎRÛNI KURALI denmektedir.

Newton ve Fransyz Piscard yaptyklary hesaplama sonucu ekvatoru 25.000 mil olarak bulmu?lardyr. Halbuki bu ölçüyü Bîrûnî, onlardan tam 700 yyl önce Pakistan'da bulmu?tu. O ça?da Batylylardan ne kadar da ilerideymi?iz.

Biruni, hastalyklary tedavi konusunda de?erli bir uzmandy. Yunan ve Hint tybbyny incelemi?, Sultan Mes'ud'un gözünü tedavi etmi?ti. Otlaryn hangisinin hangi derde deva ve ?ifa oldu?unu çok iyi bilirdi. Eczacylykla doktorlu?un synyrlaryny çizmi?, ilaçlaryn yan etkilerinden bahsetmi?tir.

Daha o ça?da Ümit Burnu'nun varly?yndan söz etmi?, Kuzey Asya ve Kuzey Avrupa'dan geni? bilgiler vermi?ti. Christof Coloumb'dan be? asyr önce Amerika kytasyndan, Japonya'nyn varly?yndan ilk defa sözeden O'dur.

Dünyanyn yuvarlak ve dönmekte oldu?unu, yerçekimin varly?yny Newton'dan asyrlarca önce ortaya koydu. Henüz ça?ymyzda sözü edilebilen karalaryn kuzeye do?ru kayma fikrini 9.5 asyr önce dile getirdi.

Botanikle ilgilendi, geometriyi botani?e uygulady. Bitki ve hayvanlarda üreme konularyna e?ildi. Ku?larla ilgili çok orjinal tespitler yapty. Tarihle ilgilendi. Gazneli Mahmud, Sebüktekin ve Harzem'in tarihlerini yazdy. Bîrûnî, ayryca dinler tarihi konusuna e?ildi, ona birçok yenilik getirdi. Ça?yndan dokuz asyr sonra ancak ayry bir ilim haline gelebilen Mukayeseli Dinler Tarihi, kurucusu sayylan Bîrûnî'ye çok ?ey borçludur.

Bîrûnî, felsefeyle de ilgilendi. Ama felsefenin dumanly havasynda bo?ulup kalmady. Meseleleri do?rudan Allah'a dayandyrdy. Tabiat olaylaryndan sözederken, onlardaki hikmetin sahibini gösterdi. E?yaya ve cisimlere takylyp kalmady.

Bîrûnî, Cebir, Geometri ve Cografya konularynda bile o konuyla ilgili bir âyet zikretmi?, âyette bahsi geçen konunun yorumlaryny yapmy?, ilimle dini birle?tirmi?, fennî ilimlerle ilahî bilgilere daha iyi nüfuz edilece?ini söylemi?, ilim ö?renmekten kastyn hakky ve hakikaty bulmak oldu?unu dile getirmi? ve "Anlattyklarym arasynda gerçek dy?y olanlar varsa Allah'a tövbe ederim. Razy olaca?y ?eylere sarylmak hususunda Allah'tan yardym dilerim. Bâtyl ?eylerden korunmak için de Allah'tan hidayet isterim. Yyilik O'nun elindedir!" demi?tir.

Eserleri halen Baty bilim dünyasynda kaynak eser olarak kullanylmaktadyr. Türk Tarih Kurumu 68. sayysyny Bîrûnî'ye Arma?an adyyla bilginimize tahsis etti. Dünyanyn çe?itli ülkelerinde Bîrûnî'yi anmak için sempozyumlar, kongreler düzenlendi, pullar bastyryldy. UNESCO'nun 25 dilde çykardy?y Conrier Dergisi 1974 Haziran sayysyny Bîrûnî'ye ayyrdy. Kapak foto?rafynyn altyna, "1000 yyl önce Orta Asya'da ya?ayan evrensel dehâ Bîrûnî; Astronom, Tarihçi, Botanikçi, Eczacylyk uzmany Jeolog, ?air, Mütefekkir, Matematikçi, Co?rafyacy ve Hümanist" diye yazylarak tanytyldy.