ALETLİ İNİŞ SİSTEMİ

ALETLİ İNİŞ SİSTEMİ
Instrument Landing System

Aletli iniş sistemi, uçağın güvenli piste yaklaşımını ve iniş için oluşturulmuş bir hava seyrüsefer cihazıdır. Standartları 1947 yılında ICAO (Uluslar arası Sivil Havacılık Organizasyonu) tarafından belirlenmiş ve 1995 yılına kadar servis vermesi öngörülmüştür. ICAO performans spesifikasyonlarının yaygın olarak kabul edilmesinden dolayı, ILS donanımına sahip herhangi bir uçak, ILS sisteminin bulunduğu herhangi bir havalimanından, yeterli ILS servisi bekler.
ILS, genel olarak , uçağın pist doğrultusuna oturtulmasını sağlayan bir VHF Lokalizer uçağa açı rehberliği yapan bir UHF Glide Path ve yaklaşma süresince uçağa test noktaları bilgisi sağlayan Marker Beacon dan oluşur. Bazı havalimanlarında marker beacon ların yerine DME adı verilen uzaklık ölçme cihazları kullanılır.
Uçağa yanal rehberlik yapan localizer (LLZ), eşit genlikteki iki anten radyasyon paterninin kesişiminden oluşan ve course adı verilen bir rota sağlar. Bu paternlerden biri 90 Hz lik modülasyonlu sinyalin paternindeyken, eğer rotanın solundaysa , uçak alıcısının aldığı sinyal göstergede bir sağa uçuş (fly right) mesajı oluşturur. Aynı şekilde uçak 150 Hz lik modülasyonlu sinyalin paternindeyken rotanın sağındaysa göstergede sola uçuş (fly left) mesajı oluşur.
Glide Path alçalma açısını dikey kesen düzlem üzerinde iki genlik modülasyonlu radyasyon paterni oluşturur. Bu alçalma açısına glide path açısı adı verilir. Uçak glide path açısının altında bir açıyla yaklaşıyorsa uçak göstergelerinde bir yukarı uçuş (fly up ) mesajı belirir. Bu mesaj 150 Hz lik modülasyona sahip sinyal tarafından üretilir. Eğer uçak yaklaşmasını glide path açısının üstünde bir açıyla yapıyorsa 90 Hz lik modüleli sinyal uçak göstergelerinde aşağı uçuş ( fly down ) mesajı üretir. Glide Path pistin yaklaşma ucundan 300 m gerisine yerleştirilir. Bu yerleştirme 15-18 m arasında bir pist geçiş yüksekliği sağlar.
Marker Beacon sistemi fan şekilli radyasyon paternlerine sahip iki ya da üç beacon dan oluşur. Pist yaklaşma ucundan 4 ile 7 nauratical mil uzağa yerleştirilen dış marker in (outer marker) görevi, uçağa yaklaşmanın başladığını bildirmektir.
Radyasyon paterni saniyede iki çizgiye anahtarlanmış 400 Hz lik bir tonla modüle edilerek oluşturulmuş ve genlik modülasyonu tekniği kullanılmıştır. Bu sinyal uçak göstergelerinde mor bir ışığın flaş yapmasına neden olur.
Orta marker (middle marker) pist yaklaşma ucundan1050 m uzağa yerleştirilir ve pilota CAT I yükseklik bilgisini sağlar.orta markerde 1300 Hz lik bir modülasyon tonu kullanılır ve saniyede altı çizgi üretilecek şekilde tasarımlanmış sinyal uçak göstergelerinde amber renginde bir ışığın flaş yapmasını sağlar.
Bazı konfigürasyonlarda CAT II yükseklik bilgisini sağlayan iç marker (inner marker) de bulunur ve bu marker de saniyede altı çizgi üreten, 3000 Hz, modülasyon tonundaki sinyal uçak göstergelerinde beyaz bir ışığın flaş yapmasına neden olur.
ILS sisteminin görevi , uçak son yaklaşmaya geçtiğinde başlar. Pilot, uçağın, lokalizer hattını, kendisini glide path altında tutacak bir yükseklikte ve mesafede kesmesini sağlar. (Bu yükseklik pilotun uçuş manuelinde belirtilmiştir.) Bu sayede uçuşa geçmeden önce uçak lokalizer hattı üzerinde sabitlenir. Uçakta glide path göstergesinde fullscale fly-up okunmasına rağmen pilot seviye uçuşuna devam eder. Uçak glide path sektörünü kesmeye başladığı andan itibaren göstergede merkeze doğru kaymaya başlar ve pilot gerekli ayarlamaları yaparak glide path açısına uygun alçalma oranını verir. Glide path merkezine ulaşıldığında pilot görsel ve işitsel uyarılarla uyarılır. Yaklaşma plate i glide path in dış markeri kestiği uygun seviyeyi gösterir. Eğer ğilot yayınlanmış uygun değerden önemli ölçüde sapma tespit ederse inişe geçmeden önce bu hatanın altı metre parametrelerinin ayarından mı yoksa sistemin bazı kısımlarının çalışmamasından mı kaynaklandığını araştırır. Bu aşamada hatta daha öncesinde morse code nün dinlenerek lokalizer in kontrol edilmesi uygun olur.
Dış marker den iniş lokalizer ve glide path göstergelerinin baş ve alçalma oranlarında gerekli küçük değişiklikleri yaparak merkezlerinde tutulmaları gerekir. Rüzgar ve türbülans düzeltilmesi gereken bazı sapmalara sebep olabilir.   
Yaklaşma eğer CAT I e yapılırsa ( bu işlem tam teçhizatlıbir havalimanında 2600 lık bir pist için 200 feet lik bir yüksekliktir.) pilot yaklaşma ışıklarını, pist ışıklarını veya işaretlerini minimum alçalma seviyesinden önce görmelidir. Karar seviyesine inmesine rağmen görsel hiçbir referansı yoksa yaklaşma işlemini keserek missed-approach işlemini uygulamalıdır. Bu işlem genellikle hava trafik kontrol hizmetlerinin verebileceği bir fix e yükselmekten ibarettir.
Pilot pist yüksekliğinin 60 feet üstünde bir yüksekliğe erişene kadar alçalma hızını korur. Bu yüksekliğe eriştikten sonra alçalma hızını yavaşlatır ve piste eğrisel bir rota izleyerek ulaşır.
Tekerlek değme noktası, glide path in pisti   kestiği noktanın ötesinde uygun bir nokta ve pist merkezinin yakınında olmalıdır. Bu mesafe uçağın performans özelliklerine göre değişir.
Uçağın piste tekerlek değdirdiği an inişin son kısmı başlar ve uçağın pist üstünde hareket ederken kullandığı hıza yavaşlamasıyla iniş son bulur.