Müslüman'yn Özellikleri

AHLÂKIMDA MÜSLÜMAN OLMALIYIM

Müslüman'yn Özellikleri

1. ?üpheli ?eylerden sakynmak
2. Gözleri haramdan korumak
3. Dili korumak
4. Utanmak (Hayâ)
5. Vakar ve sabyr
6. Do?ruluk
7. Alçak ,gönüllü olmak
8. Zan, gyybet ve tecessüsten (müslümanlaryn kusurlaryny etraflyca ra?tyrmaktan) sakynmak
9. Cömertlik ve kerem

Hz. Peygamberin ?u hadisinde belirtti?i gibi güzel ahlâk, Yslâm dininin temel hedefidir.

"Ben ancak en güzel ahlâky tamamlamak için gönderildim." (Muvattâ, Husnü'l-Huluk, 8 )

A?a?ydaki âyet de bu konuyu teyit etmektedir: "Onlar, o mü'minlerdir ki kendilerine yer yüzünde iktidar verdi?imiz takdirde (zorbalaryn yoluna sapmazlar, bilakis) namaz kylarlar, zekaty verirler, iyili?i emrederler ve kötülükten vazgeçirmeye çaly?yrlar. Bütün i?lerin sonu Allah'a dönecektir." (Hacc, 41)

Di?er bir âyette de ?öyle duyurulmu?tur:

"Yüzlerinizi do?u veya baty tarafyna çevirmeniz iyilik de?ildir. Asyl iyilik o kimsenin iyili?idir ki; Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaba ve peygamberlere inandy, Allah ryzasy için yakynlaryna, yetimlere, yoksullara, yolda kalmy?lara, dilencilere ve esaret altyndaki kölelere mal verdi, namazy kyldy, zekâty verdi. Antla?ma yaptyklarynda sözlerini yerine getirenler, sykynty, hastalyk ve sava? zamanlarynda sabredenler, i?te onlar do?ru yolda olanlar ve Allah'yn azabyndan korunanlardyr." (Bakara, 177)

Güzel ahlâk, imanly olmanyn delili ve imanyn meyvesidir. Güzel ahlâk olmadan imanyn bir de?eri yoktur. Hz. Peygamber bu hususa i?aret ederek ?öyle buyurdu:
"Yman; ümit ve temenni ile geçerli olamaz. Ancak kalpte yerle?ir ve amel ile tasdik edilirse geçerli sayylyr." (Deylemî: Müsned)

Hz. Peygamber'den din nedir? diye sorulunca O, ?öyle cevaplamy?tyr:

"Din, ahlâkyn güzel olmasydyr."(2)

Kötülük nedir? diye soruldu?unda ise ?öyle buyurmu?tur: "Ahlâkyn kötü olmasydyr"(3)

Kyyamet gününde hayyrly ameller arasynda kulun terazisinde en a?yr gelen amel, güzel ahlâktyr.

"Kim, kötü huylu ise ve kötü i?leri yapyyorsa nesebi ile yol alamaz. (?erefli bir aileye mensup olmasy ahirette ona hiçbir fayda sa?lamaz.)"

Hz. Muhammed (s.a.v) ?öyle buyurmu?tur:

"Kyyamet gününde mü'minin terazisinde hiçbir ?ey güzel ahlâktan daha a?yr de?ildir. Muhakkak ki Allah, kaba ve a?zy bozuk ki?iyi asla sevmez." (Ebû Dâvûd: Edeb, 7)

Güzel ahlâk, Yslâm'daki ibadetlerin meyvesidir. Mü'min güzel ahlâkly olmazsa yapty?y ibadetler, hiçbir kyymeti ve faydasy olmayan hareket ve ayinlerden ibaret kalyrlar. Yüce Allah namazyn faydalary hakkynda ?öyle buyurmu?tur: .
"Namazy da kyl. Çünkü namaz insany kötü ve i?renç ?eylerden alykoyar." (Ankebût, 45)

2 Ebû Dâvüd: Edeb, I24; Ahmed b. Hanbel: Müsned, III, 502. 3 Ahmed b. Hanbel: Müsned, III, 502.

Hz. Peygamber de bu konuda ?öyle buyurmu?tur: "Kimin namazy, onu kötü ve i?renç ?eylerden alykoymazsa, onun Allah'tan uzakla?masy artar." (Câmiu's-Sa?ir, II, 181; Taberani)

Hz. Peygamber (s.a v) oruç hakkynda da ?öyle buyurmu?tur:
"Sizden biriniz oruçlu bulundu?u gün, kötü söylemesin ve kimse ile çeki?mesin. ?ayet birisi kendisine söver veya çatarsa, 'ben oruçluyum desin." (Buhârî: Savm, (2)

Hacc hakkynda ise yüce Allah ?öyle buyurmu?tur: "Hacc bilinen aylardandyr; (?evval, Zilkade aylary ve Zilhicce ayyndan on gün). Kim o aylarda ihrama girerek) haccy (kendine) farz ederse bilsin ki, hacda kadyna yakla?mak, günaha sapmak ve kavga etmek yoktur." (Bakara, 197)

Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v) bir hadiste: "Bir kimse hacceder ve hac esnasynda kadyna yakla?maz kötü sözler söylemez ve büyük günahlardan çekinir, küçük günahlary i?lemekte ysrar etmezse o kimse, günahlaryndan arynarak annesinden do?du?u günkü gibi hacdan döner." buyurmu?tur. (Buhârî, Hacc, 4)

Müslümanyn Özellikleri

Bir insanyn ahlâk açysyndan gerçek müslüman olabilmesi için devamly yapmasy ve kendisinden faydalanmasy gereken en önemli ahlâkî özelliklerden bazylary unlardyr:

1. ?üpheli ?eylerden sakynmak: Müslüman kimsenin; Hz. Peygamber'in (s.a.v) emrine uyarak haramlardan sakynmasy ve ?üpheli ?eyler hakkynda ihtiyatly hareket etmesi gerekir. Yüce Peygamberimiz bir hadiste ?öyle buyurmu?tur:
"Helal belli haram bellidir. Fakat aralarynda bir takym ?üpheli ?eyler vardyr ki, bunlar helal mydyr, haram mydyr, çok kimseler bilmezler. ?üpheli ?eylerden sakynan kimse dinini de yrzyny da kurtarmy? olur. Her kim bu ?üpheli ?eylere dü?erse harama dü?er. Yasak bir yerin etrafynda davarlaryny otlatan bir çoban gibi çok sürmez hayvanlary içeriye dalabilir. Dikkat,!.. Her padi?ahyn kendine mahsus bir korkusu vardyr. Gözünüzü açyn!.. Allah'yn yeryüzündeki korusu da haram kyldy?y ?eylerden. Biliniz ki bedende bir et parçasy vardyr. O, yarayy?ly ölürse bütün beden yarayy?ly olur, bozuk olursa bütün vücut bozulur. Y?te o et parçasy kalptir." (Buhârî: Ymân, 39)

Haramdan kaçynmanyn en yüksek derecesi, Hz. Peygamber'in (s.a.v) ?u hadisinde belirtti?i derecedir:
"Kul, sakyncaly ?eylerden korktu?undan dolayy sakyncasyz ?eyi de byrakmadykça muttakiler derecesine ula?amaz."

2. Gözleri haramdan korumak: Müslüman olan kimsenin, Allah'yn (c.c) haram kyldy?y ?eylere bakmamasy gerekir. Çünkü bakmak, ?ehveti celbeder ve insany yava? yava? günah ve suç i?lemeye sevk eder. Bundan dolayy Kur'ân-y Kerim, lüzumsuz yere bakmamak hususunda mü'minleri uyarmy?tyr. Yüce Allah ?öyle buyurmu?tur:
"MÜ'minlere de söyle, gözlerini haramdan sakynsynlar, yrzlaryny korusunlar..." (Nur; 30)

Hz. Peygamber de (s.a v) bu hususta ?öyle buyurmu?tur: "Bakmak, ?eytanyn zehirli oklaryndan biridir. Kim, Allah korkusundan mahremi olmayan kimseye bakmayy terkederse, Allah ona öyle bir iman ihsan eder ki onun . tadyny taa kalbinde duyar." (Hakim, Müstedrek)
Ba?ka bir hadiste de ?öyle buyurmu?tur:
"Mutlaka gözlerinizi haramdan sakynmalysynyz ve yrzlarynyzy da behemehal korumalysynyz. Aksi takdirde Allah, yüzlerinizdeki nuru çykaryp sizi çirkinle?tirir." (Taberânî)

3. Dili korumak: Müslüman kimsenin; faydasyz, saçma, çirkin, kötü sözler ve deyimleri kullanmaktan, gyybetten ve koguculuktan dilini korumasy lazymdyr. Ymam Nevevî bu konuda ?öyle demi?tir:
"Dinin ve kanunun muhataby olma ça?yna gelen ki?ilerin faydaly oldu?u açykça bilinen sözlerden ba?ka, dillerini her türlü sözden korumalary gerekir. Konu?mak ve konu?mamak e?it oldu?u zaman ve susmak daha faydaly oldu?unda konu?mamak sünnettir. Çünkü mubah olan konu?ma, bazen haram veya mekruh bir sözü söylemeye sebep olur. Normalde böyle konu?malara çok tesadüf edilir. Susarak haram veya mekruh sözleri söylemekten kurtulmak gibi iyi ve faydaly bir ?ey yoktur." Dilin, insanyn ba?yna gelmesine sebep oldu?u felaket ve belalary belirten birçok hadis, Hz. Peygamber'den (s.a.v) nakledilmi?tir. Bu hadislerden birinde Peygamber'imiz ?öyle buyurmu?tur:,
"Dillerinin biçtikleri faydasyz sözlerinden ba?ka. bir ?ey . insanlary yüzükoyun cehenneme dü?ürür mü?" (Tirmizî: Yman, 8 )
Ba?ka bir hadiste de;
"Çok ayyplayycy, lanet edici, fahi?, sözler söyleyen ve hayasyzlyk yapan kimse olgun mü'min de?ildir." buyurmu?tur. (Tirmizî: Birr, 48 )
Konuyla ilgili di?er bir hadiste ise;
"Kim çok konu?ursa, hatasy çok olur. Hatasy çok olanyn da günahy çok olur. Günahy çok olan kimseye cehennem daha layyktyr.". buyurulmu?tur. (Beyhaki)

4. Utanmak (Hayâ): Müslüman kimsenin her zaman ve her durumda hayâly olmasy lazymdyr. Fakat hayâsy, onu do?ruyu söylemekten alykoymamalydyr. Ba?kalarynyn i?lerine kary?mamak, harama bakmamak, müslümanlara kar?y mütevazy ve ?efkatli olmak, alçak sesle konu?mak, ryzkyna kanaat etmek ve benzeri hâreketler de hayâ :an sayylyr. Bir rivayette;
"Hz. Peygamber (s.a.v.), haya bakymyndan perede ârkasyndaki bakireden daha utangaçty." diye bildirilmi?tir. (Buhârî: Menâkyb, 23)
Yine Peygamberimiz (s.a v) ?öyle buyurmu?tur: "Ymanyn yetmi? yahut altmy? bu kadar ?ubesi vardyr. O ?ubelerin en faziletlisi: Allah'tan ba?ka ilah yoktur sözüdür. En a?a?ysy da yoldan gelip geçenlere eziyet verecek ?eyleri atmaktyr. Hayâ da imanyn bir ?ubesidir." (Buhârî: Hibbe, 35)

Âlimler hayâ hakkynda ?öyle demi?lerdir:
"Hayânyn hakikati ?udur. Hayâ, kötülüklerden sakynmayy emreden ve hukukta hak sahiplerinin hakkyna ödemekte kusurlu davranmayy men eden bir huydur."

5. Vakar ve sabyr: Müslümanda en çok bulunmasy gereken en mükemmel özelliklerden birisi de; vakar ve sabyr özellikleridir. Çünkü Yslâmî çaly?malar zorluklarla doludur. Yslâm'a davet yolunun etrafy güçlüklerle ku?atylmy?tyr. Eziyet ve ?iddet, töhmet edilmek, kabahati yüze vurulmak, maskara edilmek gibi kötü cezalar Yslâm için çaly?anlaryn azmini gev?etmek, onlary hareketsiz hale getirmek ve onlary Allah'yn (c.c.) dinine ça?yrmaktan vazgeçirmek için Yslâm dü?manlary tarafyndan, din için çaly?an müslümanlaryn önünde biriktirilen ve uygulanan korkunç cezalardyr. Bu durumdan açykça anla?ylyyor ki, Yslâm davetçisi olan karde?imizin sabyrly olmasy onun en önemli özelliklerinden biridir. Onun bu davayy, karakterleri, akyllan ve mizaçlary de?i?ik olan bütün insanlara götürmesi gerekli. Bu dâvâyy; cahil, bilgin, akylly, a?yn duygusal, yumu?ak tabiatly, kalbi ta?la?my?, yumu?ak huylu, sakin ve tepki gösteren bütün insanlara götürmesi gerekir. Daha sonra, aklî dengelerine göre insanlarla konu?masy ve bütün insanlaryn derdine tahammül etmesi ve onlaryn kalplerine girmeye te?ebbüs etmesi gerekir. Ancak onun bu hareketleri; sabyr, tahammül ve hilmden meydana gelen büyük bir enerjiye muhtaçtyr.

Bundan dolayy Kur'ân ve Peygamberin yönlendirmeleri; sabyr, tahammül ve a?yrba?lylykla süslenmeyi te?vik etmekle dolup ta?maktadyr.

1. Kur'ân'yn bu konudaki te?viklerinden bazylary ?unlardyr:
"Kim sabreder ve affederse, i?te bu i?lerin en büyü?ündendir." (?ura 43)
"Onun için ~imdi sen güzel bir ho?görü ile muamele et." (Hicr, 85)
"Ancak sabredenlere mükâfatlary hesapsyz ödenecektir." (ZÜmer, 10)
"Ba?y?lasynlar, aldyrmasynlar! Allah'yn sizi ba?y?lamasyny sevmez misiniz? Allah, ba?y?layan ve esirgeyendir." (Nûr, 22)
"Cahiller kendilerine laf atyp sata?tyklary zaman aldyrmadan `Selâmetle!' deyip geçerler." (Furkân, 63)
2. Hz. Peygamber'in (s.a.v) bazy fermanlary da ?unlardyr: "Muhakkak ki kul, sabretmekle gündüz oruç tutan ve gece nafile namaz kylan kimsenin derecesine kavu?ur." (Ebû Dâvûd: Edeb, 7)
"Allah'yn kendi vasytasyyla evleri mamur kyldy?y ve dereceleri yükseltti?i davrany?lary size bildireyim mi?" "- Evet ey Allah'yn elçisi, onlary bize bildir." dediler. "Sana kar?y kaba davranan kimseye yumu?ak davranman, sana zulmedeni affetmen, seni mahrum edene dünya malyndan vermen ve senden ili?kisini kesene ihsanda bulunmandyr." dedi. (Ahmed b. Hanbel: IV, 148, 158 )
Allah'yn elçisi Hz. Muhammed (s.a.v) ?öyle buyurmu?tur: `~9llah kyyamet günü bütün yaratyklary bir araya getirdi?inde bir ki?i ?öyle seslenir.
- Fazilet sahipleri nerededir?
Ve efendimiz sözlerine ?öyle devam etti:
"Sayyca az olmalaryna ra?men bazy insanlar kalkyyor ve acele cennete do?ru gidiyorlar. Melekler onlary kar?ylyyor ve onlara.- -Faziletlerinizin sebebi nedir? diyorlar. Onlar ?öyle cevap veriyorlar.- -Bize zulmedildi?i zaman sabrediyorduk. Bize kötülük yapyldy?ynda a?yrba?ly davranyyorduk. Bunun üzerine onlara- -Cennete giriniz Çaly?anlaryn mükâfaty ne güzeldir, denilir."
3. Hz. Peygamber'in (s.a.v) bazy tatbikatlary da ?öyledir: Huneyn gününde bir adam Hz. Peygamber'in (s.a.v) ganimet taksimini kastederek, "Vallahi bu taksim, kendisiyle Allah ryzasy kastedilmeyen bir taksimdir" dedi. Bu söz Hz. Muhammed'e (s.a.v) bildirilince ?öyle buyurdular:
"Allah Musa'ya rahmet etsin. Musa bundan daha çok eziyet görmü? fakat sabretmi?ti." .(Buhârî: Humus, 27)
Enes b. Malik'ten (r.a) rivayet edildi?ine göre Hz. Peygamber (s.a.v) bir gün Decran'da imal edilen kalyn bir aba giymi? oldu?u halde camiye girdi. Bir bedevi arap ona yeti?ti ve Rasûlullah'yn abasynyn bir tarafyny öyle çekti ki, aba Hz. Peygamber'in boynunda iz byrakty. Ve bedevî ?öyle dedi: - Ey Muhammed!.:. Yanynda bulunan Allah' malyndan bize ver! Hz. Peygamber (s.a.v) ona bakty, tebessüm etti, sonra bu bedevîye biraz dünya maly verilmesini emretti. (Buhârî: Libâs, 18 )
Ebû Hüreyre'den (r.a) rivayet edildi?ine göre, bir bedevî Hz. Peygamber'e (s.a.v) ?öyle dedi: "- Ey Muhammed, bana iki deve yükü mal ver. Sen ne kendi malyndan, ne de babanyn malyndan veriyorsun." Sonra Hz. Peygamber'e (s.a.v) kavu?tu?u zaman onun cübbesini öyle çekti ki, Peygamberin (s.a.v) boynu kyzardy. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v); ona bir yük arpa, bir yük de hurma verilmesini emretti.
Tâberânî'nin rivayetine göre, bir kadyn erkeklerle çirkin laflar konu?uyordu. Hz. Peygamber (s.a.v) yerde oturmu? tirit yerken, o kadyn. geldi ve ?öyle dedi: - ?una bakyny~ köleler gibi oturuyor ve köleler gibi yemek yiyor.
Ebû Hüreyre'nin rivayet etti?ine göre bir adam:
- Ey Allah'yn elçisi! Benim bazy akrabalarym var. Ben onlarla ilgileniyorum, onlar benimle-ili,Fki3~i kesiyorlar. Ben onlara iyilik ediyorum, onlar bana kötülük yapyyorlar. Ben onlara yumu?ak davranyyorum, onlar bana kaba davranyyorlar." dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber:
"- E?er dedi?in gibi isen, onlara sycak kül yediriyor gibisin. (Yani onlar yaptyklary a?a?ylyktan dolayy sycak kül yemi? gibi elem duyacaklardyr) Sen bu ?ekilde devam ettikçe Allah tarafyndan onlara kar?y seninle daima bir yardymcy bulunacaktyr" buyurmu?tur. (Müslim: Birr, 22)
Hz. Peygamber'den (s.a.v) alaca?y olan bir yahudi malyny almaya gelip ona; "- Siz Abdülmenaf o?ullary 6orcunuzu ödemeyen saltanaty da byrakmayan bir milletsiniz" deyince Hz. Ömer (r.a), onun boynunu vurmak istedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v) ona,
"Ey Ömer, ondan, borcunu güzel istemesini ve benden de güzel ödememi talep etmen gerekirdi." buyurdu. Rivayet edildi?ine göre, Hz. Ysâ (a.s) beraberinde arkada?lary bulundu?u halde insanlary Allah'a (c.c) iman etmeye ça?yrmak için köyleri dola?yyordu. O insanlara iyi ?eyler söylüyor, köylüler ise ona kötü ?eyler söylüyorlardy. Ona sövüyor ve küfrediyorlardy. Havârîler bu duruma hayret ettiler ve Hz. Ysâ'dan (a.s) bunun hikmetini sordular. O, ?öyle dedi: Herkes yanynda bulunan ?eylerden sarf eder.

Eziyete sabretmek ve suçlulary affetmek, sevgiye ve dostlu?a sebep olur. Birbirinden ayrylma ve ihtilafa dü?meyi engeller ve yalnyz yüce Allah'yn ryzasyrly elde etmeye sebep olmasy bile kâfidir.

6. Do?ruluk: Müslümanyn do?ru konu?masy ve yalan söylememesi lazymdyr. Müslüman, hiçbir kynayycynyn kynamasyndan korkmadan kendi aleyhine bile olsa Allah (c.c) razysa için do?ru olan söyleri yalancylyk, en çirkin ve en kötü hasletlerdendir. Yalancylyk, birçok ?eytanî batakhanelerin giri? kapysy gibidir. Yalandan sakynmak, nefse ba?y?yklyk kazandyryr. Bu ba?y?yklyk, nefsi ?eytanyn fysyldamalaryndan ve tehlikelerinden korur. Ruh; berrak, temiz ve yüce kalyr. Öyle ise yalancylyk ruhu ezer ve insanyn ?ahsiyetini küçültür. Bundan dolayy Yslâm, yalancyly?y yasaklamy? ve onu en kötü felaketlerden saymy?tyr. Hz. Peygamber (s.a.v) ?öyle buyurmu?tur:
"Do?ru sözcülük iyili?e� iyilik de cennete götürür. Ki~i do?ru söyleye söyleye Allah katynda sadyklar derecesine çykar. Yalan kötülü?ü kötülük de cehenneme götürür. Ynsan yalancylyk yapa yapa nihayet Allah katynda yalancylar defterine yazylyr." (Buhârî: Edeb, 69)

7. Alçak gönüllü olmak: Müslüman kimsenin -özellikle müslüman karde?lerine kar?y zengin ve fakir arasynda fark gözetmeden- alçak gönüllü olmasy lazymdyr. Hz. Peygamber (s.av), kibirden Allah'a (c.c) sy?ynarak ?öyle buyurmu?tur:
"Kalbinde zerre miktary kibir olan kimse cennete giremez" (Müslim: Ymân, 147)
Ba?ka bir hadiste de ?öyle buyurur:
"Allah buyurdu ki, izzet Benim gömle?im, Kibriya (büyüklük) Benim kaftanymdyr.Bunlaryn birisinde Benim'le kim yary?yrsa ona azap ederim." (Müslim: Birr, 136)

8. Zandan, gyybetten ve tecessüsten (müslümalaryn kusurlaryny ara?tyrmaktan) sakynmak: Yüce Allah'yn ?u âyetine uyarak bu kötü huylardan kaçynmak lazymdyr.
"Ey inananlar, zannyn ço?undan sakynyn. Zira zannyn bir kysmy günahtyr. Birbirinizin gizli ~eylerini ara?tyrmayyn.uyarak bu kötü huylardan kaçynmak lazymdyr.
"Biriniz di?erinizi arkasyndan çeki?tirmesin. Biriniz ölmü? karde?inin etini yemeyi sever mi? Y?te bundan i?rendiniz O halde Allah'tan korkun, ?üphesiz Allah, tevbeleri daima kabul edendir, acyyandyr." (Hucurât, 12)
"Mü'min erkeklere ve mü'min kadynlara bir ?ey yapmadyklary halde eziyet edenler, ?üphesiz ( iftira etmi? ve apaçyk bir günah i?lemi? olurlar." (Ahzâb, 58 )
Müslüman, Hz. Peygamber'in (s.a.v) ?u fermanyna diyor: "Ey diliyle müslüman olup, iman kalbine i?lememi? olanlar toplulu?u!. Müslümanlary çeki?tirmeyin, onlary ayyplamayyn ve onlaryn kusurlaryny ara?tyrmayyn, çünkü kim bir müslüman karde?inin kusurunu ara?tyryrsa kendi evinin içinde bile olsa yüce Allah onu kepaze eder." (Ebû Dâvûd: Edeb; 35)

9. Cömertlik ve kerem: Müslüman kimsenin çok cömert ve asîl olmasy, canyny ve malyny Allah (c.c) u?runda vermesi lazymdyr. Nefsin cimrili?ini ortaya çykaran en iyi metod, onu parayla synamaktyr. Çünkü nice makamlar ve önemli vazifeler maddî muâmele ölçe?ine vuruldu?unda yolsuzluktan dolayy elden çykyp kaybedilmi?tir. Kur'ân-y Kerîm'de, içinde mü'minlerin vasyflary i1e hayyr yolunda harcama vasfynyn yan yana zikredildi?i birçok âyet vardyr:
"... ve kendilerine verdi?imiz ryzyktan hayyr yolunda harcarlar." (Bakara, 3)
"Yerdi?iniz her hayyr (sadaka), kendiniz içindir. Yahut Allah'yn ryzasyny kazanmak maksadyyla verirseniz, verdi?iniz her hayyr size tastamam verilir ve hiç hakkynyz. yenmez" (Enfâl, 3)
Mallaryny hayyr yolunda harcamayan cimriler, Hz. Peygamber'in (s.a.v) ?u sözünü dinlesinler:
"Kullaryn sabahlady?y hiçbir gün yoktur ki, iki melek inerek birisi, Allah'ym, matyny infak edenin malyny artyr; di?eri de, Allah'ym, malyny vermeyenin malyny yok et!' demesinler." (Buhârî: ?xkat, 27)
Son olarak özetle ?öyle diyebiliriz; müslüman kimsenin yemesinde, içmesinde, elbiselerinde, konu?masyndâ, selâm vermesinde, yolculu?unda, evinde, bütün hal ve hareketlerinde insanlar arasynda güzel bir örnek ve Yslâm prensiplerinin filli tercümany olmasy lazymdyr. Bu konuda okunmak için hazyrlanmy? olary kitaplar ?unlardyr; Ymam Nevevî'nin "Riyâzis's-Sâlihîn", imam Gazâli'nin "Yhyâ-i Ulumi'd-Din" kitabynyn "Müslüman Ahlâky" bölümü ve Kandehlevy'nin "Hayatü's Sahâbe" isimli kitaplarydyr.