TT programına temel alınan yaklaşımlar

YAPILANDIRMACILIK (OLUŞUMCULUK)


08.05.2007 Salı


Serap Yalçın GÜLER
TTKB – Program Geliştirme Uzmanı

Yapılandırıcılık Nedir?
Bilgi ve öğrenme ile ilgili bir kuramdır.

Öğrenenlerin bilgiyi nasıl öğrendiklerine ilişkin bir kuram olarak gelişmiş ve zamanla öğrenenlerin bilgiyi nasıl yapılandırdıklarına ilişkin bir yaklaşım haline dönüşmüştür.

Yapılandırmacılıkta; Bilginin tekrarı değil, bilginin transferi ve yeniden yapılandırılması söz konusudur (Perkins, 1999:8).

Yapılandırmacı Eğitimin En Önemli Özelliği; Öğrenenin bilgiyi yapılandırmasına, oluşturmasına, yorumlamasına ve geliştirmesine fırsat vermesidir.

Öğrenci;
     Bilgi verilen değil, bilgiyi alan ve inşa eden pozisyonundadır (Bu bağlamda bilginin keşfi kavramı anahtar kavram olmaktadır)
     Dış dünyaya pasif olarak uyanlar değil, anlamı yaratan, bilgiyi yorumlayan ve oluşturanlardır.

Yapılandırmacı Yaklaşıma Göre Birey Nasıl Öğrenir?
Öğrenmeyi kendilerine sunulan biçimiyle değil, zihinlerinde yapılandırdıkları biçimiyle oluştururlar.

Yapılandırmacı Yaklaşıma Göre Zihinsel Yapılandırma Nasıl Gerçekleşir?
a.     




b.




Kısaca Yapılandırma; Bireyin yeni verileri kendi ön bilgi ve deneyimlerinden faydalanarak mevcut zihinsel şemasına transfer edebilmesi ve eski ile yeniyi sentezleyerek zihninde anlamlı yapılar oluşturmasıdır.

Yapılandırmacı Öğrenme;
     Var olanlarla yeni olan öğrenmeler arasında bağ kurma ve her yeni bilgiyi var olanlarla bütünleştirme sürecidir.
     Sadece okumak ve dinlemek yerine tartışma, fikirleri savunma, hipotez kurma,sorgulama ve fikirler paylaşma gibi öğrenme sürecine etkin katılım yoluyla öğrenme gerçekleştirir.

Yapılandırmacı Yaklaşıma Göre 10 Temel Öğrenme İlkesi:
1.     Öğrenme, pasif bir alma süreci değil, aktif bir anlam oluşturma sürecidir.
2.     Öğrenme, kavramsal bir değişmeyi içerir.
3.     Öğrenme özneldir.
4.     Öğrenme, durumsaldır ve çevre şartlara göre değişir.
5.     Öğrenme sosyaldir.
6.     Öğrenme, duygusaldır.
7.     Öğrenme işinin niteliği, öğrenme sürecinde önemlidir.
8.     Öğrenme gelişimseldir.
9.     Öğrenme öğrenci merkezlidir.
10.     Öğrenme süreklidir.

Oluşturmacı Yaklaşımın Öğretim İlkeleri:
•     Öğretmeyi değil öğrenmeyi önemser.
•     Öğrencinin özerkliğini ve başkalarının yardımı olmadan karar verebilme yeteneğini benimser.
•     Öğrenciyi iradeli ve amaçlı bireyler olarak görür.
•     Öğrenmeyi bir süreç olarak düşünür.
•     Öğrenciyi sorgulamaya teşvik eder.
•     Öğrenmede tecrübenin kritik rolünü kabullenir.
•     Öğrencinin doğal merak etme güdüsünü besler.
•     Öğrencinin zihinsel modelini dikkate alır.
•     Öğrenmeyi değerlendirirken performans ve anlamaya önem verir.
•     Kendini bilişsel kuramın prensiplerine dayandırır.
•     Tahmin et, yap ve analiz et gibi bilişsel terminolojiyi yoğun olarak kullanır.
•     Öğrencinin nasıl öğrendiğini düşünür.
•     Öğrencinin diğer öğrenciler ve öğretmen ile diyalog kurmasını teşvik eder.
•     İşbirliğine dayalı öğrenmeyi destekler.
•     Öğrencilerin reel durumlarla karşılaşmasını sağlar.
•     Öğrenmenin oluştuğu bağlamı önemser.
•     Öğrencilerin inanç ve tutumlarını düşünür.
•     Öğrencilerin, gerçek tecrübelerinden yeni bilgi ve anlayışlar oluşturmalarına fırsat tanır.

Oluşturmacı Öğretim Yaklaşımının İlişkisi Olan Öğretim Stratejileri:
Yaklaşımın öğretimsel ilkeleri göz önüne alındığında özel olarak;
     Probleme dayalı öğretim,
     Etkin öğrenme prensiplerine dayalı öğretim,
     İşbirliğine dayalı öğretim stratejileri ile çok yakından ilişkilidir,
Oluşturmacılık yaklaşımı bu öğretim stratejileri için bir çatı görevi üstlenmektedir.

Öğretim Yöntemleri:
Yapılandırmacı yaklaşım öğrenci aktivitelerine dayandığından, öğrencinin aktif olabileceği öğretim yöntemleri kullanılmalıdır.
•     Eleştirel düşünme ve öğrenmeyi geliştirmek için küçük grup etkinlikleri oluşturma,
•     Öğrencilerle fikirleri birlikte keşfeden ve birlikte sonuçlar çıkaran yaşantılar geliştirme,
•     Öğrencileri birbirlerine yardım etme konusunda cesaretlendirme,
•     Öğrencilerden anladıklarını açıklamalarını isteme,
•     Öğrenciye soru sorarak yanıt alarak öğretim sürecini gözlemleme,
•     İşbirliğine dayalı grup çalışmaları,
•     Etkileşimli anlatımlar kullanma,
•     Sesli konuşma süreci içinde problemleri çözebilmeleri için öğrencileri kaynaklara yöneltme,
•     Sınıfta tartışılmış gerçek örneklerin kavramlarını açıklattırma yoluyla araç-gereçleri kişisel olarak anlamlı hale getirme
•     Öğrenciler için çalışma rehberi hazırlama
•     Ön hazırlık – anlatım-gözden geçirme yaklaşımını kullanma
•     Verilmiş okuma ödevleri üzerinde öğrencilerin tartışmasını sağlama
•     Yaratıcılık ve problem çözme
•     Küçük gruplarda problem çözme yöntemlerini kullandırma
•     Öğrencilere ilgilendikleri herhangi bir makale başlıklarını seçme ve değerlendirme işlemleri yaptırma
•     Öğrencilerin değişik kuramları düşünmesini sağlayarak kendine uygun olanı görmesini sağlama
•     Öğrencilere uygun problemler oluşturma
•     Tartışma soruları kullanma
•     Öğrencilerin çeşitli yeteneklerini, düşüncelerini, becerileri ile kişisel deneyimlerini paylaşabilecekleri grup etkinlikleri yaptırma
•     Öğrencilerin kavramları kendi kelimeleriyle açıklamalarını sağlama
•     Tartışma ve dönüt yoluyla konu alanı gözlemi yaptırma
•     Öğrencilerin önbilgilerini ve deneyimlerini ortaya çıkaracak soru sorma teknikleri kullanma
•     Öğrencilerin mantıksal düşünce yollarını ortaya çıkaracak soru sorma teknikleri kullanma
•     Öğrencilerin ne öğrenmeleri gerektiğini sormaları konusunda soru sormaya cesaretlendirme
•     Dramatizasyon, rol oynama
•     Beyin fırtınası
•     Sokratik tartışma (buldurma)

Sınıf Ortamı:
•     Bilgilerin aktarıldığı bir yer değil, öğrencinin etkin katılımının sağlandığı sorgulama ve araştırmaların yapıldığı problemlerin çözüldüğü bir yerdir.
•     Sınıf ortamı öğrencilerin zengin öğrenme yaşantıları geçirmelerine olanak sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.

Geleneksel Sınıflar İle Yapılandırmacı Sınıfların Karşılaştırılması:

GELENEKSEL SINIF     YAPILANDIRMACI SINIF
     Eğitim programı tüme varım yolla ve temel becerilere ağırlık verilerek işlenir.
     Önceden belirlenmiş sabit programların uygulanması esastır.
     Program öğretmen tarafından içi doldurulan bir boşluk gibi algılanır.
     Öğrenciler, öğretmenlerin üzerine bilgi ekleyeceği boş birer pano olarak görülür.
     Öğretmenler genellikle, bilgiyi öğrenciye aktaran bir üslup ile davranır.
     Öğrenme, öğretimden tamamen bağımsız olarak sınavlar ile değerlendirilir. Genellikle öğrenci öğrenmelerini kontrol etmek için yapılır
          Eğitim programı tümden gelim yoluyla ve temel kavramlara ağırlık verilerek işlenir.
     Öğrenci sorunlarına göre program yönlendirilir.
     Program etkinliklerinde ağırlık daha çok birinci elden edilen veriler ve kullanılan materyaller üzerinedir.
     Öğrenciler yaşamla ilgili kuramları oluşturmaya katkı getiren düşünürler olarak görülür.
     Öğretmenler, bilgi ile öğrenci arasında aracılık eden etkileşimli bir tavır içinde olur.
     Öğretmenler, öğrencilerin derslerde geçen temel kavramları anlayıp anlamadıklarını temel alır.
     Değerlendirme, öğretim ile birlikte yapılır ve öğrencilerin sergiledikleri işlere ve tümel değerlendirmeye dönüktür.
                                                            (Demirel,2003.s.234)


Öğretmenlerin Sahip Olması Gereken Nitelikler:
     Açık fikirli, çağdaş, kendini yenileyebilen, bireysel farklılıkları dikkate alan, bilgiyi aktaran değil uygun öğrenme yaşantılarını sağlayan ve öğrenenlerle birlikte öğrenen olmalıdır
     Öğretmen geleneksel yöntemde alışılagelmiş ve yaygın olarak sürdürülen sınıfta disiplin sağlayıcılık, bilgi dağıtıcılık vb. rollerden sıyrılarak öğrenmeyi kolaylaştırıcı herhangi bir gereksinme anında kendisine başvurulabilecek bir danışman gibi görünür.
     Sınıfta işbirliği ve etkileşimi kolaylaştırıcı tutum ve davranışlar sergiler.
     Öğrenilecek öğeleri, öğrenciler bakımından anlamlı ve ilginç kılacak fırsat ve ortamlar yaratır
     Verimli bir öğrenmenin gerçekleşmesi için, öğrencinin, öğrenme-öğretme sürecinde sorumluluk alması gerektiğine inanır ve öğrencisini de inandırır.
     Çalışma grupları oluşturup, grup ve grup üyelerinin sorumluluklarını belirleyerek işbirliğine dayalı bir öğrenmenin gerçekleşmesi yönünde çaba gösterir. Bu amaçla gruplar arasında dolaşır, yardıma gereksinme duyan grubun yanına giderek gruba yardımcı olur ve gerektiğinde grubun üyesiymiş gibi öğrenme öğretme etkinliklerine katılarak öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştırmaya çalışır.
     Herhangi bir sorunla karşılaşan öğrencinin sorunun hemen çözmek yerine, sorunun bizzat öğrenci tarafından çözülmesi için çaba harcar.
     Öğretmen, öğrenenlerin bireysel farklılıklarına uygun seçenekler sunar, yönergeler verir, her öğrenenin kendi kararını kendisinin oluşturmasına yardımcı olur. Bu noktada öğretmen- yol gösterici ve rehberdir.
     Öğretmen düşündürücü sorular sorarak öğrenenleri araştırmaya ve problem çözmeye teşvik eder. Öğretmen, öğrenene soru sorar ama neyi ya da nasıl düşüneceğini söylemez.
     Öğretmen otorite değil sınıf içinde gözlemcidir. Yapılandırmacılıkta sınıf yönetimi emir verme ya da zor kullanma ile yapılmaz. Denetim dolaylı, duygusal ve zihinseldir.
     Öğrencinin özerkliğini ve girişimciliğini teşvik eder.
     Gerçek materyallerin yanı sıra etkileşime dayalı ve gerçeği modelleyen materyaller de kullanır.
     Öğrencilerin kendi hedeflerini belirlemelerini sağlar.
     Öğretim teknikleri ve içerik konusunda öğrenciye tercih hakkı tanır.
     Öğrencilerini soru sorma ve araştırma yapmayı teşvik eder. Mutlak ya da sorgulanamayacak doğrularla değil, deneyim, ortam ve kültürün gerekliklerine göre doğrulara tartışarak ve paylaşarak ulaşılması gerektiğini vurgular.
     Bireylerin öz benlik ve kişisel haklarına saygıyı kendisi örnek olarak gözetir.
     Öğrencilerin gerçek yaşamla ilgili deneyimleri yaşamaları için problem çözmeyi gerektiren etkinlikler hazırlarlar ve bunlara eleştirel yaklaşmalarını ister.
     Soru yönelttiğinde bekleme süresi tanır ve soruların amacı ilişkilerin güçlenmesi yönündedir.
     Özellikle kavramların/olguların kullanılmasını teşvik eder. Bu şekilde bireylerin kendilerini ifade etmelerini kolaylaştırmış olurlar (Brook & Brooks, 1993; Honebein, 1996; Windschitl, 2002).

Öğrencinin Rolü:
Yapılandırmacı öğrenme, öğrenenin kendi yetenekleri, güdüleri, inançları, tutumu ve tecrübelerinden edindikleri ile oluşan bir karar verme sürecidir. Birey öğrenme sürecinde seçici, yapıcı ve etkindir (Ülgen, 1994:144. Akt: Şaşan 2002.s.51). Bununla birlikte yapılandırmacı yaklaşımda öğrenciler;
     Kendi öğrenmelerinden sorumludur.
     Kendi öğrenmelerini kendileri oluşturur.
     İlerdeki öğrenmelerini kolaylaştırabileceği düşüncesinden hareketle zihinsel yapılarının gelişmesine katkıda bulunulabilecek çevredeki her türlü fırsattan yararlanmaya çalışırlar (Şefik,1998.s.73).
     Grup çalışmalarında kendisine karşı yöneltilebilecek her türlü eleştiriyi hoşgörülü bir biçimde karşılarlar (Şefik,1998.s.73).
     Zihinsel özerkliğini kullanarak öğrenme sürecinde etkili rol almak için eleştirel ve yapıcı sorular sorar, diğer öğrenenlerle ve öğretmenle iletişim kurar, fikirleri tartışır. Öğrenen öğrenme ortamlarındaki sorularıyla diğer bireylerin gelişimine de katkıda bulunur (Lin ve diğerleri 1996.   Akt: Şaşan, 2002.s.51)
     Araştırmacı ve üretkendirler.
     Yapılandırma sürecinde birey, zihninde bilgiyle ilgili anlam oluşturmaya ve oluşturduğu anlamı kendisine mal etmeye çalışır. Bir başka deyişle, bireyler öğrenmeyi kendilerine sunulan biçimiyle değil, zihinlerinde yapılandırdıkları biçimiyle oluştururlar (Yaşar, 1998: 695).
     Öğrenenler bilgiyi araştırıp keşfederek, yaratarak, yorumlayarak ve çevre ile etkileşim kurarak yapılandırır. Böylece, içerik ve süreci aynı zamanda öğrenirler.
     Mücadeleci, meraklı, girişimci ve sabırlı olmak, yapılandırmacı öğrenmede bulunması gereken kişisel özelliklerdir.
     Öğrenmenin kontrolü bireydedir. Öğrenmeye öğretmeniyle birlikte yön verir. Öğrenenlerin önceki yaşantıları, öğrenme stilleri, bakış açıları ve hazır bulunuşluk düzeyleri öğrenmelerine yön veren etmenlerdendir. Öğrenen kendi kararlarını kendi alır (Brouks ve Brooks, 1993: 10).
     Yapılandırıcı öğrenme ortamlarında sorumluluğunu yerine getiren bireylerin girişimci olma, kendini ifade etme, iletişim kurma, eleştirel gözle bakma, plan yapma, öğrendiklerini yaşamda kullanma gibi özelliklere sahip olması beklenir (Marlowe ve Page, 1998: 32).

Soru Kavramı:
Öğrencilerin bağımsız düşünme ve problem çözme yeteneklerini geliştirmek amacıyla öğrenme-öğretme sürecinde özel bir iletişim biçimi benimsenir. Bu iletişim biçiminde öğretmen öğrencileri sorular sormaya teşvik etmelidir. Soru sorma yoluyla araştırmalar yönlendirilmeli ve sorulara çözümler bulunmaya çalışılmalıdır. Öğretmen ayrıca yönlendirmek için öğrencilerine sorular sormalıdır. Öğrencilere ‘Bu konu ile ilgili olarak ne düşürüyorsunuz?, ‘Niçin böyle düşünüyorsunuz?”, “Nasıl bu sonuca ulaştınız gibi sorular yöneltilir. Öğrencilere “evet’ ve “hayır yanıtı gerektiren sorular yöneltmekten özellikle kaçınılır.
Orlich öğrencilere sorulabilecek dinamik ve statik konulardaki soruları tablodaki gibi toplamıştır (Orlich,1998,Akt;Mifflin) (http://college.hmco.com/education/station/concept/construct/conprac.html.)
1. Dinamik Konularda Soru Maddeleri
•     Ne oluyor?
•     Ne oldu?
•     Şimdi ne olacağı konusunda ne düşünüyorsunuz?
•     Bu nasıl oldu?
•     Bu niçin oldu?
•     Bunun olmasına ne sebep oldu?
•     Bu olmadan önce ne oldu?
•     Nerede bu olaya benzer bir olay gördünüz?
•     Ne zaman buna benzer bir olay gördünüz?
•     Biz bu olayı nasıl gerçekleştirebiliriz?
•     Bu bizim ne gördüğümüz veya ne yaptığımızla ne yönde benziyor?
•     Biz bunu daha kolay nasıl yapabiliriz?
•     Bunu daha çabuk nasıl yapabilirsiniz?

2. Durağan Konularda Soru Maddeleri
•     Bu ne çeşit bir nesnedir?
•     Bunun adı nedir?
•     Bu nerelerde bulunur?
•     Bu neye benziyor?
•     Daha önce buna benzer bir şey gördünüz mü? Ne zaman? Nerede?
•     Diğer şeylere ne yönden benziyor?
•     Bunu nasıl tanıyabilir veya tanımlayabiliriz?
•     Adını nasıl almıştır?
•     Bununla ne yapılabilir?
•     Bu neyden yapılmıştır?
•     Bu nasıl yapılmıştır?
•     Bunun sebebi nedir?
•     Bu nasıl çalışıyor olabilir?
•     Diğer adları nelerdir?
•     Bunun diğer şeylerden farkı nedir?

Değerlendirme:
     Yapılandırmacı yaklaşımı temele alan eğitim uygulamalarında değerlendirme süreç ağırlıklıdır
     Değerlendirme öğrenme sürecinin bir parçası olarak görülür.
     Yaklaşımda otantik ve performansa bağlı değerlendirme kullanılır.
     Yapılandırmacılığa göre öğrenme bilimsel sonuçlar üretme değil bu sonuçların üretildiği süreçtir. Bu nedenle ürünlerde, üretildiği süreçlerde değerlendirilir.

Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımının Temel Özellikleri Şu Şekilde Özetlenebilir:
     Öğretmeye değil, öğrenmeye önem verir.
     Öğrenenin özerkliğini ve önceliklerini kabul ve teşvik eder.
     Öğrenmeyi bir süreç olarak düşünür.
     Öğrenenleri araştırmaya, sorgulamaya teşvik eder.
     Öğrenenlerin doğal meraklarını geliştirir.
     Öğrenenlerin zihinsel modellerini dikkate alır.
     Öğrenmeyi değerlendirirken, performans ve anlayış biçimi üzerinde durur.
     Öngörü, yaratıcılık ve analiz gibi bilişsel terminolojiden geniş bir yarar sağlar.
     Öğrencilerin nasıl öğrendiğini dikkate alır.
     Öğrenenleri diğer öğrenci ve öğretmenlerle diyalog halinde olmaya iter.
     İşbirlikçi öğrenmeyi destekler.
     Öğrenenin tutumlarını dikkate alır.
     Öğrenenleri kendi özgün deneyimlerinden anlamlar ve yeni bilgiler oluşturmaları konusunda fırsatlar vererek destekler.
     Öğrencilerin bireysel farklılıklarını temele alır.
     Eğitim sistemimizdeki kemikleşmiş ezbercilik sorununa çözüm için etkili bir alternatif oluşturur.
     Öğrenciyi süreç içerisinde aktif kılar.
     Öğrenene zengin öğrenme yaşantıları sağlanır.
     İşbirliğine dayalı grup çalışmasının önemine inanan, problem çözme ve eleştirel düşünme becerileri kazanmış, üretken öğrenciler yetiştirme açısından son derece etkili bir yaklaşımdır (Şefik,1998; Şahin 2001,s:27–29; Şaşan,2002; Demirel,2002, s:48–50).