Göktürk Devleti

Göktürkler veya Kök-Türkler Orta Asya ve Çin'de yaşamış eski bir Türk toplumuydu. Göktürkler inanç ve düşünce yapılarına göre Göktanrı (Tanrı veya Tengri) tarafından devlet kurma görevinin kendilerine verildiğine inanmakta ve bu doğrultuda hareket etmektedirler. Bu yüzden kendilerini Göktürk olarak tanımlamışlardırlar. Türk adı ilk kez Göktürkler dönemine ait Orhun Yazıtları'nda geçmektedir.

Asya Hun Devleti yıkıldıktan sonra Orta Asya'da kurulan 2. büyük Türk devletidir. Ayrıca "Türk" adını siyasi olarak kullanılan ilk Türk devletidir. Devletin kurucusu Bumin Kağan'dır. Bumin Kağanın kardeşi İstemi Yabgu ile ülkeyi yönetirler. Göktürkler komşuları olan Çin, Sasani (İran)ve Bizans ile askeri, siyasi ve ekonomik ilişkiler kurdular. Doğu Göktürk Devleti 630 yılında Batı Göktürk Devleti ise 659 yılında Çin yönetimi altına girdiler
Tarih [değiştir]
Türk tarihi
Tarihî ve Çağdaş Türk devletleri
İmparatorluklar
16 Büyük Türk Devleti [ Göster ]
Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 204 - M.S. 216
Batı Hun İmparatorluğu M.Ö. 40 - 216
Avrupa Hun İmparatorluğu 375 - 454
Ak Hun İmparatorluğu 420 - 562
Göktürk İmparatorluğu 552 - 743
Avrupa Avar İmparatorluğu 565 – 803
Hazar İmparatorluğu 651 – 983
Uygur Devleti 744 – 1335
Karahanlı Devleti 840 – 1212
Gazneliler Devleti 963 – 1183
Büyük Selçuklu Devleti 1040 – 1157
Harzemşahlar Devleti 1157 – 1231
Altınordu Devleti 1227 – 1502
Osmanlı İmparatorluğu 1299 – 1922
Timur İmparatorluğu 1370 – 1507
Babür İmparatorluğu 1526 – 1858

Diğer İmparatorluklar [ Göster ]
Saka İskit Devleti M.Ö. 7 – M.Ö. 2
Doğu Göktürk İmparatorluğu 582 - 630
Batı Göktürk İmparatorluğu 582 - 630
İkinci Göktürk İmparatorluğu 681 - 744
Eyyubiler Devleti 1171 - 1348
Delhi Türk Sultanlığı 1206 - 1413
Çağatay Devleti 1227 - 1370
Mısır Memlük Devleti 1250 - 1517
İlhanlılar 1256 – 1336
Safeviler 1501 - 1722

Devletler
Devletler [ Göster ]
Çu Devleti M.Ö. 1050 - 249
Kuzey Hun Devleti 48 - 156
Güney Hun Devleti 48 - 216
Asya Avar Devleti 216 - 552
Birinci Chao Hun Devleti 304 - 329
İkinci Chao Hun Devleti 328 - 352
Tabgaç Devleti 386 - 557
Kuzey Liang Hun Devleti 401 - 439
Hsia Hun Devleti 407 - 431
Lov-lan Hun Devleti 442 - 460
Doğu Tabgaç Devleti 534 - 557
Batı Tabgaç Devleti 534 - 557
Dokuz Oğuz Devleti ? - ?
Otuz Oğuz Devleti ? - ?
Onogur Devleti ? - ?
Türgiş Devleti 717 - 766
Karluk Devleti 766 - 1215
Kırgız Devleti 840 - 1207
Tolunğulları 868 - 905
Macarlar Devleti 896 - 955
Kansu Uygur Devleti 905 - 1226
Liang Şa-t'o Türk Devleti 907 - 923
Doğu Türkistan Turfan- Uygur Devleti 911 - 1368
Tana Şa-t'o Türk Devleti 923 - 936
Akşitler 935 - 969
Tsin Şa-t'o Türk Devleti 937 - 946
Oğuz Yabgu Devleti ? - 1000
Doğu Karahanlı Devleti 1042 - 1211
Batı Karahanlı Devleti 1042 - 1212
Fergana Karahanlı Devleti 1042 - 1212
Suriye Selçuklu Devleti 1092 - 1117
Kirman Selçuklu Devleti 1092 - 1187
Türkiye Selçuklu Devleti 1092 - 1307
Irak Selçuklu Devleti 1157 - 1194
Basaraba Türk Devleti 1330 - 1360
Akkoyunlu Devleti 1350 - 1507
Karakoyunlu Devleti 1380 - 1469

Anadolu Beylikleri [ Göster ]
Mengüçlü Beyliği 1072 - 1277
Çaka Beyliği 1081 - 1098
Dilmaçoğulları Beyliği 1085 - 1192
Çubukoğulları Beyliği 1085 - 1092
Danişmendli Beyliği 1092 - 1178
Saltuklu Beyliği 1092 - 1202
İnaloğulları Beyliği 1098 - 1183
Ahlatşahlar Beyliği 1100 - 1207
Artuklu Beyliği 1102 - 1408
Erbil Beyliği 1146 - 1232
Çobanoğulları Beyliği 1227 - 1309
Karamanoğulları Beyliği 1256 - 1483
İnançoğulları Beyliği 1261 - 1368
Sâhipataoğulları Beyliği 1275 - 1342
Pervaneoğulları Beyliği 1277 - 1322
Tacettinoğulları ? - ?
Canikoğulları ? - ?
Menteşeoğulları Beyliği 1280 - 1424
Candaroğulları Beyliği 1299 - 1462
Karesioğulları Beyliği 1297 - 1360
Germiyanoğulları Beyliği 1300 - 1423
Hamitoğulları Beyliği 1301 - 1423
Saruhanoğulları Beyliği 1302 - 1410
Aydınoğulları Beyliği 1308 - 1426
Tekeoğulları Beyliği 1321 - 1390
Ramazanoğulları Beyliği 1325 - 1608
Eretna Beyliği 1335 - 1381
Dulkadıroğulları Beyliği 1339 - 1521
Dobruca Türk Beyliği 1354 - 1417
Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti 1381-1398
Eşrefoğulları Beyliği ? – 1326
Berçemeoğulları Beyliği ? - ?
Yarluklular Beyliği ? - ?

Atabeylikler [ Göster ]
Böriler 1117 - 1154
Zengiler 1127 - 1259
İl-Denizliler 1146 - 1225
Salgurlular 1147 - 1284

Hanlıklar [ Göster ]
Sibir Hanlığı 515 - 576
Büyük Bulgarya Hanlığı 630 - 665
İtil Bulgar Hanlığı 665 - 1391
Peçenek Hanlığı 860 - 1091
Tuna Bulgar Hanlığı 981 - 864
Uz Hanlığı 1000 - 1068
Kuman-Kıpçak Hanlığı 1098 - 1239
Şeybani Hanlığı 1506 - 1599
Özbek Hanlığı 1428 - 1599
Kazak Hanlığı ? - ?
Kazan Hanlığı 1437 - 1552
Kırım Hanlığı 1440 - 1475
Kasım Hanlığı 1445 - 1681
Astrahan Hanlığı 1466 - 1554
Nogay Hanlığı ? - ?
Hive Hanlığı 1512 - 1920
Küçüm Sibir Hanlığı 1556 - 1600
Buhara Hanlığı 1599 - 1785
Kaşgar-Turfan Hanlığı 1800 - 1877
Hokand Hanlığı 1710 - 1876
Kırgız Hanlığı 1800 - 1876
Kazak Kırgızları Hanlığı 1800 - 1876
Türkmenistan Hanlığı 1860 - 1885

Cumhuriyetler [ Göster ]
Batı Trakya Türk Cumhuriyeti 1913 - 1913
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti 1918 - 1920
İdil Ural Devleti 1918 - 1919
Doğu Türkistan Cumhuriyeti 1920 - 1925, 1932 - 1934, 1944 - 1949
Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti 1921 - 1944
Hatay Cumhuriyeti 1938 - 1939
Güney Azerbaycan Özerk Cumhuriyeti 1945 - 1946

Günümüz
Cumhuriyetler [ Göster ]
Türkiye Cumhuriyeti 1923 -...
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 1983 -...
Azerbaycan Cumhuriyeti 1991 -...
Kazakistan Cumhuriyeti 1991 -...
Kırgızistan Cumhuriyeti 1991 -...
Özbekistan Cumhuriyeti 1991 -...
Türkmenistan Cumhuriyeti 1991 -...

Özerk Cumhuriyetler [ Göster ]
Doğu Türkistan 1928 -...
Dağıstan 1991 -...
Karaçay 1991 -...
Balkar 1991 -...
Kırım Özerk Cumhuriyeti 1991 -...
Tataristan 1991 -...
Çuvaşistan 1991 -...
Başkortostan 1991 -...
Yakutistan 1991 -...
Altay 1991 -..
Hakas 1991 -...
Tuva 1991 -...
Karakalpakistan 1991 -...
Gagavuzya 1991 -...
Taymir 1991 -...


--------------------------------------------------------------------------------

Bu kutu: gör • • değiştir
Göktürk İmparatorluğu, Türk toplumu tarafından kurulan dördüncü devlettir. Köktürk İmparatorluğu 552 - 745 yılına kadar varlığını sürdürdü. Çin İmparatorluğu ile uzun süre rekabet ve savaş içinde bulundu. Kardeş kavgaları, iç savaşlar ve Çinliler ile olan uzun savaşlar yıkılmalarına neden oldu. Yine de Türk toplumu tarafından kurulmuş olan bu İmparatorluk Asya tarihinde kalıcı izler bıraktı.

Köktürk Tarihi (552 - 745)
I. Köktürk Kağanlığı (552–581)
I. Köktürk Kağanlığı'nın Bölünmesi (581–603)
Doğu Köktürk Kağanlığı'nın Çöküşü (603–630)
Batı Köktürk Kağanlığı'nın Çöküşü (603–659)
II. Köktürk Kağanlığı (681–745)
I.Kök Türk Kağanlığı(Doğu-Batı Kağanlıkları) [değiştir]Kök Türk Devleti, VI.yüzyılın ortasında, Asya'nın doğusunda Çin devletinin, batısında Sasani-İran devletinin sınırladığı İç-Asya bozkırlarında ,doğuda Avarlar, batıda Eftalit/Ak Hunlar ile yapılan mücadeleler sonucunda ortaya çıktı. Kurucuları doğuda Bumin Kağan, batıda kardeşi İstemi Kağan'dır.

İli derleyen ve bu nedenle İliğ Kağan diye de adlandırılan Bumin Kağan'ın ölümünden sonra yerine oğlu Ko-lo/Kara Kağan geçtiyse de iktidarı kısa sürdü. Bir yıl sonra Mukan Kağan devletin başına geçti. Mukan Moğol soylu Kitanları yenerek Doğu Köktürk Devleti'nin sınırlarını Büyük Okyanus'a kadar genişletti. Mukan'dan sonra tahta Ta-po/Taspar Kağan geçti. Ta-po Budizmi kabul eden ve Çin'i baskı altında tutan yönleriyle sivrildi.

Doğuda bunlar olup biterken batıda sınırlarını Kırım'a kadar genişletmiş İstemi Kağan öldü. Yerine oğlu Tardu Kağan geçti. Tardu, 603 yılına kadar hükümdarlığını sürdürdü. Doğuda Ta-po'nun ölümü üzerine tahta çıkan To-lo-pien(ya da sonraki adıyla Apa Tarkan) toyda/kurultayda yapılan kengeş'te (müzakere) onaylanmadı. Yerine Ta-po'nun yeğeni Şa-po-lio/İşbara Kağan ilan edildi. Çin politikalarının da tesiriyle batı kağanı Tardu, To-lo-pien'i destekledi. İşbara'nın Apa'nın annesini öldürtmesi doğu ile batı arasındaki ilişkileri bir daha düzelmemek üzere bozdu; iki budun artık birbirlerine düşman hale geldi. Tardu'nun ölümünden sonra Batı Kök Türkleri güçlerinin zayıfladığının bir göstergesi olan yabguluk ve şadlık adları altında Aşena ailesine mensup kişilerce yönetildikten sonra 630 yılında Çin egemenliğine girdi. Bundan sonra On Oklar adını alarak Türgiş boyunun önderliğindeki boylar federasyonu şeklinde yüzyılın sonuna kadar Çin hakimiyetinde kaldılar.

Doğu Kök Türkleri ise, Şi-pi Kağan'nın 618'de ölümüne kadar benliklerini korudular. Ondan sonra görülen Hie-li/İliğ Kağan Çin'in başkentini kuşattı ise de tutsak alındı; esarette kederinden ölmesiyle I. Kök Türk İmparatorluğu tamamen yıkılmış oldu (630).

Aynı tarihte Çin İmparatoru Tai-tsung kendisini Türklerin Gök Kağanı ilan ediyordu. Hakanlığa bağlı Türk ve yabancı boylar etrafa dağılmaya başladılar bir kısmı ise Çin'e sığındı. 50 yıl süren esaret hayatında Türk budununu toparlama çalışmaları ve Çin'e karşı başkaldırma hareketleri(isyanlar) eksik olmadı. Bunların en ünlüsü 639'da Kök-Türk prensi Kürşad'ın ihtilal denemesidir. Bu harekat dünyada ilk milliyetçi harekattır.
İdare Ve Ordu [değiştir]
Yazıyı taşıyan en eski belge Kızıl şehrinde bulunuyor.Devleti Kağan ünvanlı hükümdâr idâre ederdi. Kağan'da Bilgelik, Alplik ve Erdemlilik özellikleri aranırdı. İl denilen ülkeyi bilgili, kahraman, özü sözü doğru, fazîletli devlet başkanı idâre ederdi. Kağan'ın vazîfeleri arasında savaş gücüyle devleti kurma ve düzene koyma, yeni alınan yerlere iskan, töre yâni kânunları düzenlemek, ahâliyi doyurup giydirmek vardır.Ülke geniş bölge teşkilâtı gereğince Doğu ve Batı olmak üzere ikili devlet sistemine göre idâre edilirdi.

Kağanın eşine Hatun denirdi.Kağandan sonra gelen yüksek rütbe Yabguluktur'. Köktürkler, devlet idâresinin en soylu, tecrübeli Türk boylarının elinde kalmasına dikkat etmişlerdir.Önceleri sayısı bir olan Yabgu’ya, devlet genişledikçe ihtiyaç çoğalmış, Batı Türkistan gibi bölgelere de yenileri tâyin edilmiştir. Şehzâdelere Tigin veya Tegin, Şad; eşlerine de Konçuy adı verilirdi. Tiginler, umûmî vâlilik, başkumandanlık gibi mühim memuriyetleri yaparlardı. Boy hükümdârına Kağan (Han) denmektedir. Tarkan, Çur, Apa, Tudun, büyük memuriyetlerdendir.

Köktürk ordusu, yükselme döneminde Asya’nın en güçlü askerî kuvvetiydi. Ordunun üçte ikisi süvâri, biri de piyâdeydi. Akınlarda ve savaşlarda sür’atli hareket etmek esastı. Gece ve gündüz sıkı yürüyüşle yol alan ve atlarına nöbetle binen Türk süvârisi, hiç ümit edilmedik anda, hiçbir haber alma şansı bırakmadan düşman ordusuna saldırırdı. Savaşta düşman asker miktârı yüzbinleri bulursa, Türk ordusu kırdırılmazdı. Bozkır taktiği ile ilk önce geri çekilinirdi. Merkez üssünden ayrılan düşman, vur kaç ve gerilla savaşı ile yıpratılıp, ânî baskınla yok edilirdi.Göktürklerin bayrak ve tuğlarının tepesinde altından yapılmış kurt başlı heykel bulunurdu. Tuğ ile davul da bağımsızlık sembolleriydi. Köktürklerin başşehri Ötüken’dir. Burası Orhun Irmağı ile Selenge Irmağı'nın Tarim kolu arasında, ormanlar içinde bitki örtüsü ve suyu bol bir şehirdi. Ötüken’den başka Barshan, Çargelen-Çumgal, Çaldıvar, Atbaş, Şirdakbeg, Nanageldi, Fergana, Yassıkugart,Çikircik başlıca Köktürk şehirleridir.

Köktürklerde karar, seçim, insan ve hayvan sayımı için ziyâfetli devlet meclisi mâhiyetinde Kengeş (Müşâvere) Meclisi toplanırlardı
Sanat Ve Edebiyat [değiştir]Orta Asya'da yapılan araştırma ve kazılarda Köktürkçe yazılı eserler bulunmuştur. Para, taş ve ağaç üzerine yazılan metinlerden, para ve taşlar üzerine yazılanlar günümüze kadar gelmiştir.İlk Türk âbidelerinde yazılara altıncı yüzyılda rastlanmıştır. Bunlar kısa metinlerdir. Elde kalan Bengü Anıtları, Orhun Yazıtları veya Türük Bengü Taşlarıda denen üç büyük kitâbedir. Taşların üzeri oyulmak suretiyle yazılmıştır. Bu kitâbeler; Göktürk Kağan'ı Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Bilge Tonyukuk adlarına yazılıp, dikilmiştir. Kitâbeler kireç taşına yontularak yazıldığından zaman ve açık havanın tahribâtına mâruz kalıp, bozulmuştur. Bu yüzden bâzı satırları ve birçok kelimeleri okunamaz durumdadır. Kül Tigin kitâbesi, içlerinde en az tahribâta uğrayanıdır.

Orhun Âbidelerinin yazıldığı Köktürk alfabesi 38 harflidir.Türklerin millî alfabesi olan bu yazı sisteminde 4 sesli, 9 birleşik, 25 de sessiz harf bulunmaktadır.Kelimeler birbirinden iki noktayla ayrılır. Türklerin İslâm dînini kabülünden önce yazılan Orhun Âbideleri, muhtevâ olarak Türk târihi ve kültürü bakımından önemlidir.Âbidelerde; Türklerin yabancıların siyâsetine âlet olduğu zamanlarda bozulduğu, devlet kademelerinde bilgili ve ehil olmayan kadronun iş başına getirildiği zaman idâre mekanizmasının iyi çalışmayıp, ahâlide hoşnutsuzluk görüldüğü, yabancı kültürünün Türk birliğini zedeleyip, şahsiyetini kaybettirdiği, hitâbet sanatına uygun bir anlatımla verilmiştir.Türk milletinin en zor şartlarda bile içinden kuvvetli şahsiyetler çıkıp, ülkeyi kurtarıp, devleti yeniden kurup, güçlendirdiği anlatılan âbidelerde, devlet tecrübesi yanında Türklüğün, istiklal fikrine yer verilmiştir.Ayrıca bu, Hâkanların millete hesap vermesidir. Bilge Kağan Âbidesinde bugünkü dille şöyle denmektedir:

Türk Oğuz Beyleri, işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer delinmedikçe, ilini töreni kim bozabilir.
Ey Türk Milleti! Kendine dön.Seni yükseltmiş Bilge Kağanı’na, hür ve müstakil ülkene karşı hatâ ettin, kötü duruma düşürdün.
Milletin adı, sanı yok olmasın diye, Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım.Kardeşim Kül Tigin ve iki Şad ile ölesiyle bitesiye çalıştım...
Bu imparatorluk sadece Asya tarihini değil Türk siyasi tarihini ve aydınlatan anıtlar bıraktı, Orhun yazıtları. Köktürkler'in Göktanrı olarak adlandırılan bir inanca sahip oldukları tarih araştırmacıları tarafından dile getirilmektedir. Orhun yazitları bu görüşü doğrulamaktadır. Müslüman olmadan önce tarihte ilk kez Türk adını devlet adı olarak kullanmış Köktürklerin dini Göktanrı diniydi.