Farabi

Farabi
Felsefenin Müslümanlar arasynda tanynmasynda ve benimsenmesinde büyük görevler yapmy? olan Türk filozoflarynyn ve siyasetbilimcilerinden Fârâbî'nin, fizik konusunda dikkatleri çeken en önemli çaly?masy, Bo?luk Üzerine adyny verdi?i makalesidir. Fârâbî'nin bu yapyty incelendi?inde, di?er Aristotelesçiler gibi, bo?lu?u kabul etmedi?i anla?ylmaktadyr.


Fârâbî'ye göre, e?er bir tas, içi su dolu olan bir kaba, a?zy a?a?yya gelecek biçimde batyrylacak olursa, tasyn içine hiç su girmedi?i görülür; çünkü hava bir cisimdir ve kabyn tamamyny doldurdu?undan suyun içeri girmesini engellemektedir. Buna kar?ylyk e?er, bir ?i?e a?zyndan bir miktar hava emildikten sonra suya batyrylacak olursa, suyun ?i?enin içinde yükseldi?i görülür. Öyleyse do?ada bo?luk yoktur.


Ancak, Fârâbî'ye göre ikinci deneyde, suyun ?i?e içerisinde yukaryya do?ru yükselmesini Aristoteles fizi?i ile açyklamak olanakly de?ildir. Çünkü Aristoteles suyun hareketinin do?al yerine do?ru, yani a?a?yya do?ru olmasy gerekti?ini söylemi?tir.

Bo?luk da olanaksyz oldu?una göre, bu olgu nasyl açyklanacaktyr? Bu durumda Aristoteles fizi?inin yetersizli?ine dikkat çeken Fârâbî, hem bo?lu?un varly?yny kabul etmeyen ve hem de bu olguyu açyklayabilen yeni bir varsayym olu?turmaya çaly?my?tyr. Bunun için iki ilke kabul eder:


1. Hava esnektir ve bulundu?u mekanyn tamamyny doldurur; yani bir kapta bulunan havanyn yarysyny tahliye edersek, geriye kalan hava yine kabyn her tarafyny dolduracaktyr. Bunun için kapta hiç bir zaman bo?luk olu?maz.


2. Hava ve su arasynda bir kom?uluk ili?kisi vardyr ve nerede hava biterse orada su ba?lar.


Fârâbî, i?te bu iki ilkenin y?y?y altynda, suyun ?i?enin içinde yükselmesinin, bo?lu?u doldurmak istemesi nedeniyle de?il, kap içindeki havanyn do?al hacmine dönmesi syrasynda, hava ile su arasyndaki kom?uluk ili?kisi yüzünden, suyu da beraberinde götürmesi nedeniyle olu?tu?unu bildirmektedir.


Yapmy? oldu?u bu açyklama ile Fârâbî, Aristoteles fizi?ini ele?tirerek düzeltmeye çaly?my?tyr. Ancak açyklama yetersizdir; çünkü havanyn neden do?al hacmine döndü?ü konusunda suskun kalmy?tyr.

Bununla birlikte, Fârâbî'nin bu açyklamasy, sonradan Baty'da Roger Bacon tarafyndan do?adaki bütün nesneler birbirinin devamydyr ve do?a bo?luktan sakynyr biçimine dönü?türülerek genelle?tirilecektir.