Sel

Sel ister büyük nehirlerin kyyysyna yerle?mi?, ister da? yamaçlarynda ya?yyor olsun, isterse çöllerde bulunsun her yerdeki insanlaryn rastlayabilece?i türde bir do?a olayydyr. Yerle?ilen yerlerdeki çe?itlilik, görülme sykly?yny de?i?tirmesine ra?men özellikle sel olayyny dikkate almadan kurulan altyapylar bu do?a olayynyn bir faciaya dönü?mesine neden olabilmektedir.

Ülkemizde sadece 1995 yylynda üç bölgede görülen sel olayy 160 ki?inin ölümüne neden olurken her yyl can kaybyna neden olmayan seller sonucu milyarlarca liralyk ekonomik kayyplar ya?anmaktadyr. Bu amaçla geli?mi? ülkeler sel riskini en aza indirmek için erken uyary sistemleri geli?tirerek özellikle can kaybyny en aza indirmeyi ba?army?lardyr.

Selin en syk rastlanan sebebi kuvvetli ve uzun süreli ya?y?tyr. Seller kar erimesi sonucu olu?an kuvvetli aky?lar veya drenaj kanallarynyn tykanmasy sonucunda da meydana gelebilir. Günümüzde rastlanylan en yaygyn sebep ise; kuvvetli ya?mur fyrtynalarynda drenaj sistemlerindeki yetersizlik sonucu ana nehir kanallarynyn tamamen dolu olmasy ile meydana gelen ta?malar sonucu olu?an sellerdir. Da?lyk bölgelerde ise seller kar erimesi veya ya?y?la birle?en kar suyundan meydana gelir. Çok nadir olarak da barajlaryn çökmesi ve ta?masyndan kaynaklanan sellere rastlanylmaktadyr.

Akarsularyn su ta?yma miktary de?i?kenlik gösterir. Bazen uzun süre ya?y? olmayan veya az ya?y? alan bir alanda aky?lar yava?lar bazende ayny alanda ya?y?ly bir periyotta güçlü aky?lar olabilir. Sellerin miktaryndaki de?i?kenlik ya?y?yn yo?unlu?una, ya?y? miktaryna, kar erime oranyna ve/veya di?er faktörlere ba?lydyr. Yki akarsu havzasy arasyndaki ya?y? toplamy veya toplama alanyndaki depolama miktary sel potansiyelinde önemli rol oynar.

SEL ÇE?YTLERY

Seller olu? hyzlaryna göre synyflandyrylyr; Kuvvetli ya?y?lardan sonraki birkaç saat içinde veya bir yerdeki suyun aniden serbest kalmasy ile olu?an seller ani seller olarak isimlendirilir. Bu tip seller örne?in da?lyk bölgelerdeki küçük nehirlerin ani ve kuvvetli bir ya?y?a maruz kalmalaryyla olu?ur ve çok hyzly bir ?ekilde en üst de?erine ula?yr. Sel ise genellikle daha yava? geli?ir ve haftalar boyu etkili olur. Örne?in büyük nehirler boyunca görülen seller bu tip sellerdir.

SELYN NEDENLERY

Sele en çok nehir yataklaryndan ta?malar sonucu rastlanyr. Ani ve kuvvetli ya?y?lar ve kar erimesi sonucu ta?malar olu?maktadyr. Nehir yataklaryna gelen suyun sele dönü?mesine yataklaryn amacy dy?ynda kullanylmasy da çok etkili olmaktadyr. Günümüzde çarpyk kentle?me sonucu dere yataklarynyn gecekondula?ma bölgesi haline gelmesi, a?açlandyrylmasy, doldurulmasy veya nehir yataklarynyn de?i?tirilmesi sonucu her yyl ülkemizde büyük mal ve hatta can kayyplaryna rastlanmaktadyr.

Da?lyk alanlarda ya?y? ve tepelerdeki karyn erimesi sonucu dere yataklary ta?yyamayaca?y miktarda su ile dolar ve ani seller olu?ur. Özellikle da? eteklerindeki yerle?im yerleri için heyelan tehlikesi de yaratan bu seller oldukça tehlikeli olmaktadyr.

?iddetli rüzgarla birlikte tropikal fyrtynalar ve harikeynler (hurricane) özellikle Atlantik okyanusu kyyylarynda kuvvetli kyyy selleri olu?turur. Sürekli ve ?iddetli rüzgar büyük bir dalgaya sebep olarak suyu karanyn içlerine kadar sürükler. Göl bölgelerinde de benzer atmosferik ?artlar veya depremler göl seviyesinde de?i?imlere ve sellere sebep olur. Di?er yandan okyanustaki depremler ve volkanik patlamalar sonucu olu?an tsunami ady verilen dev okyanus dalgalary karalaryn iç kesimlerine kadar girerek etkili olur.

GENEL ÖNLEMLER

1. DMY tarafyndan her tip meteorolojik afet için bir erken uyary birimi ivedilikle olu?turulmalydyr.

2. Günümüzde ya?y? alanlary ve ya?y? yo?unluklarynyn belirlenmesinde oldukça etkili bir biçimde kullanylan Doppler Radar sistemleri ve uydu datalary ile çaly?an erken uyary birimleri te?kil edilmelidir.

3. Bu uyary birimi ile koordineli olarak çaly?acak il ve ilçelerde kurtarma birimleri olu?turulmalydyr.

4. Bölgesel radyolar herhangi bir tehlike anynda halky bilgilendirerek uygulayacaklary yöntemler konusunda uyaryda bulunmalydyrlar.

5. Sel öngörüsü için özenli istatistiki çaly?malar yapylmalydyr.

6. Yerel belediyelerce dere ve nehir yataklaryna yerle?im konusunda titizlik gösterilmeli buralarda yerle?imin önlenmesinin yany syra olu?acak engeller düzenli olarak temizlenmelidir.

7. Dere ve nehirlerin denizle birle?ti?i kanallar düzenli olarak temizlenerek açyk olmalary sa?lanmalydyr.

PRATYK ÖNLEMLER

Ani bir sel syrasynda;

1. Evin dy?ynda bulunuyorsanyz, hemen yüksek bir yere çykmalysynyz.

2. Su yata?y veya çukur bölgeleri hemen terk etmelisiniz.

3. Sel bölgesini hemen terk etmelisiniz fakat asla suda kar?ydan kar?yya geçmeye çaly?mamalysynyz.

4. Sel syrasynda arabanyzdaysanyz asla su ile kaply yoldan gitmeye çaly?mamalysynyz. (Ani sellerin meydana getirdi?i ölümlerin yarysy araba ile ili?kili oldu?undan asla sel sularynyn bulundu?u bölgelerde araba kullanylmamalydyr.)

5. Arabanyzda herhangi bir aryza olu?tuysa hemen terk ederek yüksek bir yere çykmalysynyz. (Yollar akan sular tarafyndan doldurulaca?y için e?er arabanyz 60 cm yükseklikteki hareket eden suda kalmy?sa su onu kaldyryp sürükleyebilecektir.)

6. Özellikle geceleri, selin tehlikelerini görmek güçle?ece?inden daha dikkatli olmalysynyz.