Cemal Reşit Rey (1904 - 1985)

Cemal Reşit Rey (1904 - 1985)
Rey, aynı zamanda piyanist, orkestra şefi ve eğitimci olarak müzik tarihimize geçmiş bir bestecidir. Babası Edebiyat-ı Cedide akımının yazarlarından Ahmed Reşid Bey’dir. Babasının Kudüs’te görev yaptığı sırada bu kentte doğan Cemal Reşit Rey, müziğe Paris’e yerleşen Rey ailesi, çocuğun müzik yeteneğinin değerlendirilmesi amacıyla piyanist Marguerite Long’dan dersler almasını sağlamıştır. 1.Dünya Savaşı’nın başlaması yüzünden annesiyle İsviçre’ye giden Cemal Reşit, Cenevre Konservatuarı’nda eğitimini sürdürmüştür. 1920’de Paris’e dönerek Marguerite Long’un piyano kurslarına katılmış, Paul Laparra ile bestecilik, Gabriel Faure ile müzik estetiği, Henri Defosse ile orkestra şefliği çalışmıştır.
1923’de Türkiye’ye dönerek Darülelhan’da görev alan Rey, İstanbul’da öldüğü güne değin çoksesli müziğin geliştirilmesi ve yaygınlaşması yolunda ısrarlı ve başarılı çalışmalar yapmıştır: İstanbul Belediye Konservatuarı “Yaylı Çalgılar Orkestrası”nın kuruluşu; bu çekirdekten yola çıkarak İstanbul Şehir Orkestrası’nın kuruluşu ve senfonik konserleri; İstanbul Filarmoni Derneği’nin kuruluşu; Ankara Radyosu’nda “Batı Müziği Yayınları Şefi” olarak çalışması (1938 – 1940); 1940’dan başlayarak İstanbul’da piyanist ve orkestra şefi olarak sürekli görevleri; İstanbul Belediye Konservatuar’ında yeni kuşakların yetiştirilmesi; İstanbul Radyosu’nda “Piyano Dünyasında Gezintiler” adlı düzenli programları sürdürmesi vb.
Rey, 1949 – 1960 yılları arasında orkestra şefi olarak dünyanın önemli sanat merkezlerinde konserler yönetmiştir.
Cemal Reşit’in bestecilik serüveni, 1926’da Türk Halk Müziği gerecinden yararlanarak yazdığı 12 Anadolu Türküsü ile başlar. 1930’lu yıllarda yazdığı operetlerle halkı çok sesli müziğe yakınlaştırmayı öngörmüştür. Yine bu dönemde bestelediği “orkestra için “Enstantaneler” (1931), “ezgisel ve çok yüzeyli kuruluşundaki özgünlük yanında, izlenimciliğin parlak, ışıltılı aydınlığını taşır.”
1950’den sonra ise Yeni-klasikçiliğe yönelen, daha kapalı, gizemci, tasavvuf felsefesine eğilen yapıtlar yazmıştır. Çağrılış ve Fatih adlı senfonik şiirleri, bu anlayışın örneklerindendir. “Piyano ve orkestra için” Katibim Çeşitlemeleri (1961), Rey’in tanınmış yapıtlarındandır.
Birçok çeşit ve formda yapıtlar vermiş olan Cemal Reşit Rey’in iki senfonisi; çok sayıda senfonik şiiri ve orkestra yapıtı; “keman için” ve “piyano için” iki konçertosu, Katibim çeşitlemelerinin gitar için uyarlanmış biçimi olan “Gitar Konçertosu”; “viyolonsel ve orkestra için” Introduction ve Dans ile Konçertant Parçalar adlı iki konçertant yapıtı, Suna Kan’a adadığı “keman ve yaylılar orkestrası için” Andante ve Allegro başlığını taşıyan konçertant parçası; çok sayıda oda müziği, “şan ve piyano için” yapıtları; koro yapıtları, piyano yapıtları, marşlar, “sahne”, “film” ve “radyo oyunu” için müzikleri vardır.