Müzikte makamlar

TÜRK MÛSİKİSİNDE MAKAMLAR

Türk Mûsikisi’nde makamlar üçe ayrılır:

1- Basit Makamlar
2- Şedd Makamlar
3- Mürekkeb Makamlar

1-Basit Makamlar

Bir makamın basit makam sayılabilmesi için aşağıdaki şartlara uyulması gereklidir:
a-Bir dörtlü ile beşliden veya bir beşli ile dörtlüden meydana gelmiş bir dizisi olmalı.
b- Dörtlü ve beşliler tam dörtlü ve tam beşli olmalı (Çârgâh, Bûselik, Kürdî, Râst, Uşşak, Hicaz ).
c- Güçlü perdeleri dörtlü ile beşlinin veya beşli ile dörtlünün ek yerinde olmalı.
d- Sekiz sesli bir dizisi olmalı ve bu dizi makamın bütün özelliklerini taşımalıdır.
Bu özelliklere sahip olan makamlar basit makamlardır. Türk mûsikisi’nde 13 tane basit makam vardır. Bunlar : Çârgâh, Bûselik, Kürdî, Rast, Uşşak , Neva , Hümayun, Hicaz, Uzzâl , Zirgüleli Hicaz , Karcığar , Basit Sûz’nâk , Hüseyni ( incisi: Muhayyer ) makamlarıdır. Makamları tek tek incelerken özelliklerini şu sıraya göre gözleyeceğiz: a- Durağı , b- Seyri , c- Dizisi , d- Güçlüsü , e- Asma Karar perdeleri , f- Donanımı , g- Perdelerin Türk Mûsikisindeki isimleri , h- Yeden’i , ı- Genişlemesi , i- Seyir .
Basit makamlarımızı , yukarıdaki dört maddede açıklanan şartlarla yalın olarak belirtmek mümkün olduğu için “ Basit Makamlar” olarak ayrılmışlardır.
Aslında basit makamlarımız da , bünyelerine hemen her zaman aynı şekilde katılan belli bir takım başka çeşni veyâ dizilerle âdetâ mürekkeb bir hale gelmişlerdir. Bunlar her makam incelenirken ayrı ayrı görülecektir. Mesela , Râst makamındaki Dügâh’ da Uşşak’ lı ve Segâh’ da Segâh’ lı kalışlar, bu makama en azından Mâye makamının katıldığını ve makamı mürekkebleştirdiğini gösterir. Bu 13 basit makamdaki, elde mevcut eserlerde belli bir takım çeşni veya dizilerde adeta makamın ana yapısında varmış gibi genellikle kullanılmıştır. Bu açıdan bakılınca “Basit Makam” kavramı dahi kuşku ile karşılanabilir.

ÇÂRGÂH MAKAMI

Çârgâh makamı dizisi Batı müziği bakımından tamamen DO Majör dizisidir.
a- Durağı: Çârgâh veya kaba Çârgâh perdesi’dir .
b- Seyri: Çıkıcı veya çıkıcı-inci olarak kullanılmıştır.
c- Dizisi: Çârgâh veya Kaba Çârgâh perdesi üzerindeki bir Çârgâh beşlisi’ ne 5. derece üzerinde bir Çârgâh dörtlüsü’ nün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Râst veya Gerdaniye perdesidir.
e- Donanımı: Çârgâh dizisi, tabiî bir dizidir. Sesler, herhangi bir değiştirme işareti ile değiştirilmemiştir. Bu sebepte donanıma hiçbir şey yazılmaz.
f- Perdelerin Türk Mûsikisi’ndeki isimleri: Eğer dizi Çârgâh perdesi üzerinde ise Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye, Muhayyer Tîz Bûselik, Tîz Çârgâh’tır.
Eğer dizi Kaba Çârgâh perdesi üzerinde ise Kaba Çârgâh Yegâh, Hüseynî Aşîrân, Acem Aşîrân, Râst, Dügâh, Bûselik, Çârgâh’tır.
g- Yeden’i: Bûselik veya Kaba Bûselik perdesidir.
h- Genişlemesi: Durak perdesi üzerindeki beşli, simetrik olarak tîz durak üzerine veya güçlü üstündeki dörtlü yine simetrik olarak durak altına göçürülür.
Not: Çârgâh makamında, esas yapısında olmamakla berâber, Çârgâh perdesi üzerinde bir Hicaz dörtlüsü göstermek geçki olarak âdet olmuştur. Bu geçki sırasında bakiye bemollü re (Hicaz) ve koma bemollü mi ( Dik Hisar) perdeleri kullanılır.
ı- Seyir: Çârgâh, Kaba Çârgâh perdesinden veya civarından seyre başlanır. Karışık gezindikten sonra, güçlü’de yarım karar yapılır. Daha sonra istenirse dizinin genişlemiş kısmında da gezinilip Çârgâh veya Kaba Çârgâh perdesinde Çârgâh çeşnisi ile tam karar yapılır.
Not: Çârgâhmakamı bu dizi ve durumu ile halk mûsikimizde kullanıldığı halde klâsik mûsikimizde pek kullanılmamıştır. Klâsik ve özellikle dini mûsikimizde kullanılan Çârgâh makamı “Çârgâh’ta bir Zîrgûleli hicaz dizisi” ‘ nden ibârettir.

BÛSELİK MAKAMI

a- Durağı: Dügâh perdesidir.
b- Seyri: Çıkıcıdır. Bazen çıkıcı-inici olarak da kullanılmıştır.
c- Dizisi: İki tip dizisi vardır:
1- Yerinde Bûselik beşlisine hüseynî’de (5.derece) Kürdî dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir (Bûselik beşlisi+5. derecede Kürdî dörtlüsü).
2- Yerinde Bûselik beşlisine Hüseynî’de (5.derece) Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Beşli ile dörtlü’ nün ek yerindeki (5.derece) Hüseynî perdesidir. 1.dizide üzerinde Kürdî, 2. dizideki üzerinde Hicaz dörtlüleri vardır. Bazı klâsik eserlerde Çârgâh perdesi1. güçlü , Hüseynî ise 2. güçlü olarak kullanılmıştır.
Not:Her iki dizi birbirine karıştırılarak kullanılabilir.
e- Asma Karar Perdeleri: Bûselik makamı dizisi Batı müziğinin Lâ Minör dizisi ile aynıdır. Yani Batı müziği bakımından Lâ Minör’dür. Hüseynî üzerinde Kürdî bulunan dizi, Eski Minör, Hicaz bulunan dizi ise Armonik Minör’dür. Melodik Minör tarzı bizde kullanılmamıştır.
1-Bûselik seyri sırasında Nevâ perdesinde Nikrîz çeşnisi göstermek, sözü edilen geçkilerden ikisidir.
2- Hüseynî perdesi makamın güçlüsüdür. Üzerinde Kürdîli veya Hicazlı yarım karar yapılır. Bunun dışında bâzı besteciler Acem (fa) perdesi yerine bakiye diyezli fa (Eviç) perdesini kullanarak , Hüseyni perdesinde Uşşaklı bir asma kalış yapmışlardır.
f- Donanımı: Hüseynî üzerinde Kürdî bulunan dizi esas alınarak, donanıma bir şey yazılmaz. Hüseynî’de Hicaz olan dizi ve diğer değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Dügâh, Bûselik, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdanîye ve Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: 2. çizgideki bakiye diyez’i sol perdesidir. Çoğunlukla “Bûselik makamının kararı Zîrgûledir” diye yanlış olarak söylenir. Çünkü Zîrgûle perdesi küçük mücenneb diyezli sol’ün ismidir.
ı- Genişlemesi: Durak üstünde bulunan Bûselik beşlisi simetrik olarak tîz durağın üst tarafına göçürülür. Bu, aynı zamanda Hüseynî’de Kürdî varsa, Kürdî dizsi olarak ; Hüseynî’de Hicaz varsa Hümayûn dizisi olarak uzatılması gibi aynı neticeyi verir.
i- Seyir: Durak perdesi civarından seyre başlanır. Dizinin iki tarafında karışık gezinildikten sonra güçlüde yarım karar yapılır.

BASİT ŞEHNÂZ BÛSELİK MAKAMI

a- Durağı: Dügâh perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: İkinci çeşit Bûselik dizisinin inici şeklidir. Yani Hüseynî’de Hicaz dörtlüsü bulunan Bûselik dizisinin inici şeklidir. İnici bir makam olduğundan tîz durak Muhayyer perdesi civarından seyre başlayacaktır. Bu tîz tarafta dolaşabilmek için Muhayyer’in üst tarafında bir bölge ye gerek vardır. Bu da durak perdesi üstünde bulunan Bûselik beşlisini tîz durak Muhayyer üzerine simetrik olarak aynen göçürmekle elde edilir.
d- Güçlü: İnici bir makam olduğu için birinci önemde güçlü Muhayyer perdesidir. İkinci önemde güçlü, ana dizisinin güçlüsü olan Hüseynî perdesidir.
e- Asma Karar Perdeleri: Bûselik makamına bağlı bu makamda Bûselik makamındaki gibi Nevâ’da Hicaz ve Çârgâh’da Nikrîz pek yapılmaz. Majör, Minör ilişkisinden doğan Do Majör’e, yani Çârgâh makamına geçkiler yapılır. Nevâ’da Nikrîz’li kalınabilir.

KÜRDÎ MAKAMI

a- Durağı: Düğâh perdesi.
b- Seyri: Çıkıcı; bazen de çıkıcı- inicidir.
c- Dizisi: Yerinde Kürdî dörtlüsüne Nevâ’da Bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Dörtlü ile beşlinin ek yerindeki Nevâ perdesidir; üzerinde Bûselik çeşnisi bulunur.
e- Asma Karar Perdeleri: Kürdî dörtlüsünün bir tanînî altında Bûselik beşlisi vardır. Kürdî seyri sırasında bazen Râst perdesine düşülür ki, bu Bûselik’in Râst perdesindeki şedd’i olan Nihâvend makamına küçük bir geçkidir.
f- Donanımı: Si için küçük mücenneb bemolü donanıma yazılır.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Dügâh, Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: 2.çizgideki sol (Râst) perdesidir. Bazen Nîm Zîrgûle’de kullanılır.
ı- Genişlemesi: Durak üstünde bulunan Kürdî dörtlüsü, tîz durak Muhayyer üstüne simetrik olarak göçürülür. Böylece aynı zamanda Nevâ perdesi üzerinde bir Bûselik dizisi de meydana gelmiş olur.
i- Seyir: Durak veya güçlü civarında seyre başlanır. Dizide karışık gezinip güçlü Nevâ perdesinde Bûselik’li yarım karar yapılır. Daha sonra yine bütün dizi ve istenirse genişlemiş kısımda da dolaşılıp Dügâh perdesinde Kürdî çeşnisiyle tam karar yapılır.

RÂST MAKAMI

a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri:Çakıcıdır.
c- Dizisi: Yerinde bir Râst beşlisine Nevâ’da bir Râst dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Beşli ile dörtlünün ek yerindeki Nevâ perdesidir.
e- Asma Karar Perdeleri: Râst çeşnisinin bir tanînî üstünde Uşşak çeşnisi vardır. Bu yakınlıktan faydalanılarak Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılır.
f- Donanımı: Si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma konulur.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Râst, Dügâh, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki bakiye diyezli fa Irak perdesidir.
ı- Genişlemesi: Râst makamı çıkıcı ve ağır başlı bir makamdır. Bu sebeple genişlemesi pest taraftan, durağın altından olur. Bu da güçlü Nevâ üstündeki Râst dörtlüsü simetrik olarak Yegân (re) üstüne göçürülmekle yapılır.
i- Seyir: Durak perdesinden, dizinin durak üzerindeki seslerinden, durak altında genişlemiş kısmın seslerinden seyre başlanabilir.

HİCÂZ AİLESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Hicaz, hem bir makamın ismi, hem de buna bağlı dört makamlık bir aileye verilen isimdir. Bu dört makamın bir aile halinde bir araya toplanmasının sebebi dördünün de pek büyük benzerlikler taşımasıdır. Bunlardan ikisinin dizisinin pest tarafında hicaz dörtlüsü, diğer ikisinin pest tarafında Hicaz beşlisi vardır. Değişken, dizlerin güçlüleri ve güçlü üstündeki çeşnileridir.
Hepsinin seyri inici-çıkıcıdır. Hepsi de Dügâh perdesinde Hicaz çeşnisi ile karar ederler. Bu ailedeki dört makam sık sık birbirlerine geçki yaparlar.
Hicaz ailesinin meydana getiren dört makamın seyirleri ve durak üstündeki çeşnileri bazısında beşli, bazısında dörtlü halinde hep aynıdır. Bu aileye bağlı olan makamları ayırmak için güçlülerine ve güçlü üzerindeki çeşnilere bakmak lâzımdır. Ayrıca bu dört makamlık aile her zaman birbirine geçki yaparlar ve geçtikleri Hicaz çeşidinin yarım perdelerinde ona ait çeşni ile kalarak, asma karar perdesi olarak kullanırlar.

ŞEDD MAKAMLARI (GÖÇÜRÜLMÜŞ MAKAMLAR)

Başka perdelere göçürülmüş makamlar şunlardır:
1- Çârgâh
2- Bûselik
3- Kürdî
4- Zîrgûle’li Hicaz
5- Nev’eser

Bu makamlar göçürüldükleri perdelere göre aşağıdaki şekilde isimlendirilmiş ve göçürüldükleri yerde bir takım yeni özellikler kazanarak kullanılmışlardır. Bunlara Şed Makamlar veya Göçürülmüş Makamlar genel adı verir.

1. Çârgâh makamı şedleri:
a- Râst perdesinde: Mâhûr makamı.
b- Acem Aşîrân perdesinde: Acem Aşîrân makamı.

2- Bûselik makamı şedleri:
a- Râst perdesinde: Nihâvend makamı.
b- Hüseynî Aşîrân perdesinde: Ruhnüvâz makamı.
c- Yegân perdesinde: Sultânî Yegân makamı.

3- Kürdî makamı şedleri:
a- Râst perdesinde: Kürdî’li Hicazkâr makamı.
b- Hüseynî Aşîrân perdesinde : Aşkefzâ makamı.
c- Yegâh perdesinde : Ferahnümâ makamı.

4- Zîrgûle’li Hicaz makamı şedleri:
a- Râst perdesinde: Zîrgûle’li Sûz’nâk ve Hicazkâr makamları.
b- Irâk perdesinde: Evcârâ makamı (Ana dizisi).
c- Hüseynî Aşîrân perdesinde: Sûz-i Dil makamı.
d- Yegâh perdesi: Şedd-i Arabân makamı.

5- Nev-eser makamı şeddi:
a- Acem Aşîrân perdesinde: Reng-i Dil makamı.

ÇÂRGÂH ŞEDLERİ
MÂHÛR MAKAMI ( ŞED )
a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: Çârgâh makamı dizisinin Râst perdesindeki inici şeddidir. Yâni Râst perdesindeki Çârgâh beşlisine Nevâ perdesindeki Çârgâh dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Birinci mertebe güçlü , inici bir makam olduğu için tîz dudak Gerdâniye perdesidir. Üzerinde Çârgâh çeşnili yarım karar yapılır. İkinci mertebe güçlü ana dizinin ek yerindeki Nevâ perdesidir. Bu perde üzerinde yine Çârgâh çeşnili asma karar yapılır.
e- Asma Karar Perdeleri: Mâhûr makamı Batı müziği bakımından Sol Majör’dür. Sol Majör’ün bir işâret eksik komşusu Do Majör’dür. İşte bu yakınlıktan faydalanılarak tîzlerden inen nağmeler fa (S) diyezini atıp Çârgâh penceresinde Çârrgâh’lı olarak kalırlar.
f- Donanımı: Fa için küçük mücenneb diyezi donanıma yazılır.
g- Perdelerin T.M.’deki isimleri: Râst , Dügâh , Bûselik , Çârgâh , Nevâ , Hüseynî , Mâhûr , Gerdâniye’dir.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki küçük mücenneb diyezli fa Geveşt perdesidir.
ı- Genişlemesi: Başta “c” maddesinde anlatıldığı gibi , durak perdesindeki Çârgâh beşlisi simetrik olarak tîz durak üzerine göçürülür.
i- Seyir: Tîz dudak Gerdâniye civârından seyre başlanır. Bu tîz bölgede gezinildikten sonra , Gerdâniye perdesinde Çârgâh çeşnisiyle yarım karar yapılır. Daha sonra inilerek , ikinci mertebe güçlü Nevâ perdesinde bir asma karar yapılır ki , burada çeşni yine Çârgâh çeşnisidir. Bu arada Hüseynî perdesinde Bûselik’li ve Çârgâh perdesinde de Çârgâh’lı asma kararlar gösterilir. Nihâyet bütün dizide karışık gezinilip , Râst perdesinde Çârgâh çeşnisiyle yedenli tam karar yapılır.

BÛSELİK ŞEDDLERİ
NİHÂVEND MAKAMI
a- Durağı:Râst perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır. Bazen çıkıcı, bazen de inici gibi seyre başlarsa da, hemen çıkıcı-inici hale döner.
c- Dizisi: Bûselik makamının dizisinin Râst perdesindeki şeddidir. O halde, Râst perdesi üzerindeki Bûselik beşlisine, güçlü Nevâ (re) üzerinde bazen bir Kürdî dörtlüsünün, bazen de Bûselik dizisinin ikinci şeklinde olduğu gibi bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Bûselik beşlisiyle Kürdî veya Hicaz dörtlüsünün birleştiği yerdeki Nevâ (re-5.derece) makamının güçlüsüdür.
e- Asma Karar Perdeleri: Nihâvend makamı asma kararlar bakımından oldukça renklidir. 6. derece Nîm Hisâr (S bemollü mi) perdesi üzerinde Çârgâh çeşnisiyle 4. derece Çârgâh perdesi üzerinde Bûselik çeşnisiyle asma kararlar yapılır.
f- Donanımı: Si ve mi küçük mücenneb bemolü donanımı yazılır. Gerekli diğer değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Râst, Dügâh,Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Nîm, Hisâr, Acem, Gerdâniye’dir.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki(b diyezli fa) Irâk perdesidir.
ı- Genişlemesi: Nihâvend makamı hem tiz durağın üstünden, hem de durak perdesinin altından genişleyebilir.

KÜRDÎ ŞEDDLERİ

KÜRDÎ’Lİ HİCAZKÂR MAKAMI

a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: Kürdî makamı dizisinin Râst perdesi üzerindeki inci şeddidir. Yani Râst perdesi üzerinde bir Kürdî dörtlüsüne Çârgâh perdesi üzerinde bir Bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: İnici bir makam olduğu için birinci mertebe güçlü tîz durak Gerdâniye perdesidir.
e- Asma Karar Perdeleri: Asma karar perdesi olarak en önemli ana dizinin ek yerindeki Çârgâh perdesidir.
f- Donanımı: Si, mi, la için küçük mücenneb bemolü donanıma yazılır.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru çıkıcı olarak Râst, Nîm Zîrgûle, Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Nîm Hisar, Acem, Gerdâniye’dir.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki fa acem Aşîrân perdesidir.
ı- Genişlemesi: Başta incelendiği gibi, durak üzerindeki çeşni tîz durak üzerine simetrik olarak göçürülür.
i- Seyir: Tîz durak Gerdâniye civarından seyre başlanır. Bu perdenin iki tarafındaki çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, Gerdâniye perdesinde Kürdî çeşnisiyle yarım karar yapılır.

ZÎRGÛLE’Lİ HİCAZ ŞEDLERİ
Zîrgûle’li Sûz’nâk Makamı

a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır.
c- Dizisi: Zîrgûle’li Hicaz makamı dizisi Râst perdesindeki şeddidir. Yani Râst perdesinde bir Hicaz beşlisine Nevâ perdesi üzerinde bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Diziyi meydana getiren beşli ile dörtlünün ek yerindeki 5. derece Nevâ perdesidir. Üzerinde Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır.
e- Asma Karar Perdeleri: Güçlü Nevâ perdesi üzerindeki Hicaz çeşnili yarım kararın neticesi olarak Çârgâh perdesinde Nikrîz çeşnisi ile asma karar yapılır.
f- Donanımı: Si için koma bemolü, mi ve la için bakiye bemolü, fa için bakiye diyezi donanımı yazılır.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Râst, Zîrgûle, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hisar, Eviç ve Gerdâniye’dir.
h- Yeden’i:1. aralıktaki B diyezi fa Irâk perdesidir.
ı- Genişlemesi: Zîrgûleli’li Sûz’nâk makamı taraftan genişler. Bu genişleme iki şekilde yapılır:
1- Durak Râst perdesi üzerindeki Hicaz beşlisi tîz durak Gerdâniye perdesi üzerine aynen simetrik olarak göçürülür.
2- İkinci çeşit genişleme yine tîz tarafından yapılır. Güçlü üzerindeki Hicaz dörtlüsü tîz durak Gerdâniye üzerine bir Bûselik beşlisi getirilmesiyle Nevâ’da Hümâyûn dizisi halinde uzatılır.
i- Seyir: Güçlü Nevâ civarından seyre başlanır. Dizinin iki tarafında karışık gezinildikten sonra güçlü Nevâ perdesinde Hicaz çeşnili yarım karar yapılır.

NEV’ESER ŞEDDİ
Reng-i Dil Makamı

Mühendis Hâlis Bey tarafından bulunmuş bir makamdır. Dr. Subhi Ezgi makamını incelemiştir. * “ Bu makam Nev’eser’in fa Acem Aşîrân sesi üzerinde şeddidir ; o pest tarafta bir Nikrîz beşlisine tîz tarafta bir Hicaz dörtlüsünün katılmasından hâsıl olmuştur. “
“Durak sesi fa Acem Aşîrân, güçlü do Çârgâh yeden Kaba Dik Hisar’dır Makam inicidir. Ya gücünden, yahut tîz duraktan başlar, Hicaz dörtlüsünden veya tîz taraftaki Reng-i Dil dizisinin beşlisinde gezinir. Genişlemiş kısımda tîz durak veya güçlüde süreksiz kalır. Sonra Nikrîz beşlisi ile durakta yedenli yedensiz karar eder.”

MÜREKKEB(BİLEŞİK)
MAKAMILAR

Mürekkeb Makamlar bölümünde, makamları tîzden peste doğru sıralanır. Mürekkeb makamlarımız aşağıdaki 8 ses üzerinde kara verilir. Bunlar:

a- Bûselik perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
b- Segâh perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
c- Dügâh perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
d- Râst perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
e- Irâk perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
f- Acem Aşîrân perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
g- Hüseynî Aşîrân perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
h- Yegâh perdesinde karar veren mürekkeb makamlar’dır.

BÛSELİK PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAM
Nişâbûr Makamı
a- Durağı: Bûselik perdesidir.
b- Seyri: Çıkıcıdır.
c- Dizisi: Yerinde Nişâbûr dörtlüsüne 4. derece Hüseynî perdesinde bir Kürdî dörtlüsünün, 5. derece Acem perdesinde bir Çârgâh dörtlüsünün ve 3. derece Nevâ perdesinde bir Bûselik dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir
d- Güçlüsü: 3. derece Nevâ perdesidir. Üzerinde Bûselik çeşnisi ve dizisi vardır.
e- Asma Karar Perdeleri: Hüseynî perdesinde Kürdî çeşnili asma karar yapılabilir. Ayrıca gerekirse Dügâh perdesinde Râst çeşnili, Râst perdesinde Pençgâh çeşnisiyle çok küçük asma kararlar yapılabilir.
f- Donanımı: yalnız bakiye diyezli do Nîm Hicaz donanıma yazılır. Gerekli diğer değişiklikler eser içinde gösterilir.

g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru, Bûselik, Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye, Muhayyer, Sünbüle, Tîz Çârgâh, Tîz Nevâ’dır.
h- Yeden’i: 2. aralıktaki la Dügâh perdesidir.
ı- Genişlemesi: Makam, tîz taraftan esâsen geniş bir bölgeye sahiptir. Pest tarafta ise asma karar tarzında Dügâh perdesine Râst çeşnisiyle ve Râst perdesine Pençgah çeşnisiyle inilebilir.
i- Seyir: Durak ve ya güçlü civarından seyre başlanır. Makamı meydana getiren çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, Nevâ perdesinde Bûselik çeşnili yarım karar yapılır.

SEGÂH PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR

Segâh perdesi
a- Durağı: Segâh perdesidir.
b- Seyri: Çıkıcıdır.
c- Dizisi: Segâh makamının dizisi, günümüze kadar “Yerinde Segâh beşlisine Eviç perdesinde bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesidir “ diye tarif edilmiştir.
d- Güçlüsü: dizinin üçüncü derecesi Nevâ perdesidir.
e- Asma Karar Perdeleri: Güçlülük görevinden başka asma karar yeri olarak yine Nevâ perdesi en önemli perdedir. Bu perdede ayrıca Bûselik’li ve Uşşak’lı asma kararlar yapılır. f- Donanımı: Si ve mi için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîz e doğru; Segâh, Çârgâh, Nevâ, Dik Hisâr veya Hüseynî, Eviç, veya Acem, Gerdâniye, Sünbüle veya Muhayyer, Tîz Segâh veya Sünbüle, Tîz Çârgâh ve Tîz Nevâ’dır.
h- Yeden’i: 2. aralıktaki bakiye diyezli la Kürdî perdesidir.
ı- Genişlemesi: Segâh makamı tîz taraftan zaten kendi yapısı gereği genişlemiştir. Pest taraftan ise Segâh perdesinde durmayıp Dügâh perdesine Uşşak’lı ve Râst perdesine Râst çeşnisiyle düşülebilir.
i- Seyir: Segâh makamı güçlüsü dizinin 3. derecesi olması ve değişik çeşni ve dizilerden meydana gelmiş olması sebebiyle, mürekkeb makamdır.

DÜGÂH PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR

Mürekkeb Isfahân Makamı
a- Durağı: Dügâh perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır.
c- Dizisi: Basit Isfahân makamı dizisine Dügâh perdesinde bir Râst dörtlüsünün zaman zaman katılmasından meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Basit Isfahân’da da olduğu gibi Nevâ perdesi Mürekkeb Isfahân makamının da güçlüsüdür. Üzerinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır.
i- Seyir: Ya Beyâtî dizisi ile veya Dügâh perdesindeki Râst dörtlüsü ile güçlü Nevâ perdesi civarından seyre başlanır. Zaman zaman Dügâh perdesindeki Râst çeşnisi gösterilerek Beyâtî dizisinde dolaşılır.

RÂST PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR

Nikrîz Makamı
a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri: İnici-makamıdır. Bazen çıkıcı olarak da kullanılmıştır.
c- Dizisi: Yerinde Nikrîz beşlisine 5. derece Nevâ perdesi üzerinde, bir Râst dörtlüsünün ve yine aynı perdede bir Bûselik dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Makamın dizisinin 5. derecesi olan Nevâ perdesi yarım karar perdesidir. Bu perde üzerinde Râst veya Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılı.
e- Asma Karar Perdeleri: Güçlü Nevâ perdesinde yarım karar Râst çeşnisiyle yapılmışsa, yine Nevâ perdesindeki Bûselik çeşnili kalış asma yapılır.
f- Donanımı: Si için bakiye bemolü, fa ve do için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Râst, Dügâh, Dik Kürdî, Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Eviç veya Acem, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki bakiye diyezli fa Irak perdesidir. Tam karar sırasında yedenin önemi büyüktür.
ı- Genişlemesi: Nikrîz makamı genellikle tîzde genişlemiş kısım da pek dolaşmaz. En çok kullanılan genişleme pest taraftan yapılandır ki, bu da Yegâh perdesi üzerine bir Râst dörtlüsü getirmekle yapılır.
i- Seyir: Güçlü Nevâ perdesi civarından veya bazen de Nikrîz beşlisinin seslerinden seyre başlanır.

IRÂK PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR

Irâk Makamı
a- Durağı: Irak perdesidir.
b- Seyri: Çıkıcıdır.
c- Dizisi: Irak perdesindeki Segâh dörtlüsü ile yerinde Uşşak dörtlüsünün birleşmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Dügâh perdesidir. Makamın yarım kararı bu perde üzerinde Uşşak çeşnisiyle yapılır.
e- Asma Karar Perdeleri: Irak makamı ağırbaşlı bir makamdır. Nevâ perdesi üzerindeki Bûselik beşlisinde fazla gezinmez.
f- Donanımı: Si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Irak, Râst, Dügâh, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: 1. çizgideki bakiye diyezli mi Acem Aşîrân perdesidir ve karar sırasında görevi önemlidir.
ı- Genişlemesi: Yukarıda “e” maddesindeki gibi pest taraftan genişler.
i- Seyir: Durak veya güçlüden başlayıp makamı meydana getiren çeşnilerde karışık gezinildikten sonra güçlü Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisiyle yarım karar yapılır.
ACEM AŞÎRÂN PERDESİNDE KARAR VEREN MÜREKKEB MAKAMLAR
Şevk-u Tarab Makamı
a- Durağı: Acem Aşîrân perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır.
c- Dizisi: Yerinde Sabâ makamı dizisine yerinde Acem Aşîrân makamı dizisinin, yani Acem Aşîrân perdesindeki Çârgâh dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Şevk-u Tarab makamının giriş seyrinde Sabâ makamının önemli bir yer tutar. Bu yüzden Sabâ makamının güçlüsü olan Çârgâh perdesi, Şevk-u Tarab makamının birinci derece güçlüsüdür.
e- Asma Karar Perdeleri: Giriş seyrinde önemli bir yer tutan Sabâ makamının bütün özellikleri Şevk-u Tarab makamımda da geçerlidir.
f- Donanımı: Sabâ makamı gibi si için koma bemolü, re için bakiye bemolü donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Sabâ dizisi; Dügâh, Segâh, Çârgâh, Hicaz, Dik Hisâr, Acem, Gerdâniye, Şehnaz veya Dik Şehnaz, Tîz Segâh, Tîz Çârgâh. Acem Aşîrân dizisi: Acem Aşîrân, Râst, Dügâh, Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem’dir.
h- Yeden’i: 1. çizgideki mi Hüseynî Aşîrân perdesidir.
ı- Genişlemesi: Makam, yapısı gereği, oldukça geniş bir seyir alanına sahiptir.
i- Seyir: Sabâ makamı ile seyre başlanır. Bu makamı meydana getiren çeşnilerde Sabâ makamının bütün özellikleri gösterilerek gezinilir ve birinci mertebe güçlü Çârgâh perdesinde Zîrgûle’li Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır.
HÜSEYNÎ AŞÎRÂN PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR

Hüseynî Aşîrân Makamı
Eskiden bu makama Vech-i Hüseynî adı verilirdi.
a- Durağı: Hüseynî Aşîrân perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: Yerinde Hüseynî makamı dizisine, Hüseynî Aşîrân perdesinde bir Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Giriş seyrinde hakim olan Hüseynî makamının güçlüsü,Hüseynî perdesi, bu makamda da güçlüdür.
e- Asma Karar Perdeleri: Hüseynî Aşîrân makamının önemli bir kısmını meydana getiren Hüseyn makamının bütün asma karar perdeleri bu makamda da geçerlidir.
f- Donanımı: Hüseynî makamı gibi si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Hüseynî Aşîrân, Irak, Râst, Dügâh, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Eviç, Gerdaniye, Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: Portenin altındaki re Yegâh, perdesidir.
ı- Genişlemesi: Hüseynî Aşîrân makamı pek geniş bir alanda seyr etmez. Bununla beraber çok gerekirse Dügâh perdesi üzerinde bulunan Hüseynî beşlisi simetrik olarak Muhayyer perdesi üzerine göçürülebilir.
i- Seyir: Yerindeki Hüseynî dizisi ile güçlü Hüseynî perdesi civarından seyre başlanır.

YEGÂH PERDESİNDE KARAR VEREN MÜREKKEB MAKAMLAR

Ferahfezâ Makamı
a- Durağı: Yegâh perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: – Acem makamı dizilerine, Acem Aşîrân perdesindeki Çârgâh dizisinin ve Yegâh perdesindeki Bûselik dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
2- Acem Aşîrân makamı dizisine Yegâh perdesindeki Bûselik dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Ferahfezâ inici bir makam olduğu için güçlü, tîz durak Acem perdesidir. Makamın yarım kararı Çârgâh çeşnisiyle bu perdede yapılır.
e- Asma Karar Perdeleri: Ferahfezâ seyri sırasında zaman zaman Nevâ perdesinde Bûselik çeşnisiyle asma kararlar yapılır ve bu sırada bakiye diyezli do Nîm Hicaz perdesi de yeden olarak kullanılır.
f- Donanımı: Si için küçük mücenneb bemolü donanıma yazılır.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Yegâh’ da Bûselik dizisi; Yegâh, Râst, Dügâh , Kürdî, Çârgâh, Nevâ’ dır.
h- Yeden’i: Portenin altındaki bakiye diyezli do Kaba Nîm Hicaz perdesidir.
ı- Genişlemesi: I. çeşit Ferahfezâ dizisi, tîzden ve pestten 14 seslik bir seyir alanına sahiptir.
i- Seyir: Tîz durak Acem perdesi civarından Acem’ de Çârgâh beşlisi ile Acem Aşîrân makamı gibi seyre başlanır.