Güneş sistemi ve gezegenler

Günes Sistemi
Günes Sistemi, Günes adini vermis oldugumuz bir yildiz , bu yildizin çevresindeki belirli yörüngelerde bulunan 9 gezegen ve çok sayida küçük gökcisminden olusmaktadir. Günes Sistemi’nde yer alan gezegenlerin isimleri sirasi ile Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Plüton dur. Evrende sayisiz yildiz oldugu tahmin edilmektedir. Bu yildizlar belli galaksilerde yer alir. Günes Sistemi de Samanyolu Galaksisi’nin bir elemanidir. Samanyolu Galaksisi içinde %90′ninin büyüklügü günes kadar olan 100 milyar yildiz oldugu tahmin edilmektedir. Bu yildizlardan her birinin çevresinde 9 gezegen oldugunu düsünürsek (bazi yildiz sistemlerinde çok daha fazla gezegen vardir.) sadece Samanyolu Galaksisi’nde 1 trilyona yakin gezegen oldugu sonucuna ulasiriz. Tüm evreni ele alirsak sayilarla ifade edemeyecegimiz bir sonuç ortaya çikar. Evrende kesif bekleyen sayisiz gezegen olmasina ragmen insan oglunun henüz Günes Sisteminde ki gezegenler hakkindaki bilgileri bile çok yetersizdir. Insan oglunun evren ve gezegenler hakkindaki arastirmalari çok eskilere dayansa da ancak günümüzde bu arastirmalar bilimsel boyut kazana bilmistir. Son yillarda uzaya yollanan uzay araçlari ve sondalar sayesinde çok degerli bilgiler edinilmisse de bu güne kadar uzay bilimi konusunda yapilabilen en büyük gelisme Ay’a ayak basmak olmustur.

Günes

Evrendeki sayisiz yildizdan sadece biri olan Günes, Samanyolu Galaksisi’nde yer almaktadir. Günes, üzerinde yasadigimiz gezegenin de içinde bulundugu Günes Sistemi’nin merkezini olusturur. 4,65 milyar yasimda oldugu tahmin edilen bu dev enerji kaynaginin yari çapi 7×105 km yani dünya yariçapinin 100 katidir. Ekliptik düzlem normaliyle 75° 15′ açi yapan Günes, ekseni etrafindaki dönüsünü yaklasik 27 günde tamamlar. Günesin merkez sicakligi 10 milyon derece, dis sicakligi ise 5700 K° dir. Baslangiçta 2×1030 kg’lik kütlesinin %73 ‘lük kisminin hidrojenden, geri kalan kismini ise helyumdan olustugu tahmin edilmektedir.

MERKÜR

Merkür günes sistemindeki en küçük ikinci gezegendir ve günese en yakin olan gezegen olma unvanini tasir. Günese olan ortalama uzakligi 57.9 milyon kilometredir. Çapi çok küçük olmasina ragmen(4878 kilometre), çapina göre büyük bir çekirdegi vardir. Bu çekirdegin %65′i demirden olusmustur. Fakat çekim gücü çok yüksek degildir, olusturdugu manyetik alan yaklasik olarak dünyadakinin 100/1′i kadardir. Günese en yakin gezegen olmasindan dolayi gündüz sicakligi 427 C° ‘ye kadar ulasir.

VENÜS

Venüs, Merkür’den sonra günese en yakin 2. gezegendir. Kütlece dünyaya yakin bir büyüklüktedir. Ve kendisine ait bir atmosfere sahiptir. Gün dogumunda ve gün batiminda günese yakin olarak, dünyadan çiplak gözle rahatlikla görülebilir (Halk tarafindan Çoban Yildizi olarak ta bilinir). Günes ve aydan sonraki en parlak gök cismidir. Venüs’ün diger gezegenlerden farkli ve ilginç yanlari vardir, bunlardan en ilginci 1 yilinin 1 gününden daha uzun olmasidir. Yani günes etrafindaki dönme hizi kendi ekseni etrafindaki dönme hizindan daha fazladir. Günes etrafindaki dönme süresi 224 gün, kendi ekseni etrafinda dönme süresi ise 243 gündür. Ayrica Venüs diger gezegenlerin tam tersi yönde dönmektedir. Diger gezegenlerin hepsi saat yönünde dönerken Venüs saatin tersi yönünde ve çok yavas bir sekilde dönmektedir. Bu farkliliklarin nedeni hala anlasilabilmis degildir.

DÜNYA

Üzerinde yasadigimiz gezen, dünyanin yariçapi 6400 km ve yogunlugu 5,52 kg/m3′dür. Günese yakinlik bakimindan üçüncü sirada yer alan dünya ile günes arasindaki uzaklik 1.5 x 10 8 km’dir. Ve bu uzaklik 1 AB. (Astronomik Birim) olarak kabul edilmistir. Günes sistemindeki diger gök cisimleri arasindaki mesafeler de genellikle bu birim kullanilarak belirtilir. Yapay uydularin kullanilmaya baslamasi ile dünyanin tam sekli belirlenmis ve bu sekle Geoit adi verilmistir. Dünyanin konumu, atmosferi ve iç yapisi üzerinde yasam barindirabilmesi için en uygun sekildedir. Günes sisteminde ve bilinen tüm gezegenler arasinda yasama el verisli tek gezegen dünyadir. Koruyucu bir kilif görevi gören atmosferi sayesinde meteor çarpmalarina ve günesin yaydigi zararli isinlara karsi gezegen korunur.
AY

Yariçapi 1738 km olan ayin kütlesi xxx’dir. Dünyanin tek uydusu olan ay dünya çevresindeki yörüngesini sabit bir yildiza göre ortalama 27.32166 günde tamamlar. Buna sideral periyot adi verilir. Dünyadaki her hangi bir noktaya göre ayin günesle ayni hizaya iki kez gelisi arasinda 29,53059 gün vardir buna ise sinodal periyot denir. Ay takvimi sinodal peryoda göre düzenlenmistir. Ayin safhalari yaklasik 19 yilda bir ayni güne denk gelir.

MARS

Mars günese yakinlik bakimindan dördüncü gezegendir ortalama günes mars uzakligi 227.4 milyon kilometredir. Gök yüzünde kirmizi renkte görünür ve kendisine ait bir atmosferi vardir. Büyüklük olarak yaklasik dünyanin yarisi kadardir (yari çapi 3200 km). Gündüz ekvator sicakligi 10 C° civarlarina ulasir, fakat atmosferi bu sicakligi tutabilmesi için yeterli olmadigindan, geceleri sicakligi -75 C° ‘ye kadar düser. Kutuplarindaki sicaklik ise -120 C° kadardir. Marstaki atmosfer basinci altinda bu sicaklik CO2 ‘nin donma sicakligi oldugundan kutuplarda CO2 buzlari bulunmaktadir. Mars günü dünya gününden yalnizca yarim saat daha fazladir fakat dünyaya göre günese daha uzak oldugu için bir yili 687 gündür.

JÜPİTER

Jüpiter, 71370 km ekvator yari çapi ile Günes Sistemindeki en büyük gezegendir ve Günes’e yakinlik bakimindan 5. sirada yer alir. Kütlesi yaklasik olarak dünya kütlesinin 318 katidir. Bu dev gezegen Günes çevresindeki turunu 11.86 yilda tamamlar. Çok büyük bir gezegen oldugu için küçük bir teleskopla bile ekvatora paralel olarak uzanan farkli renkteki kusaklari seçilebilir. Bu dev gezegen çok büyük bir manyetik alana sahiptir. Bu alan sayesinde bilinen 16 uydusu bulunmaktadir.

SATURN

Günes Sisteminin ikinci büyük gezegeni olan Satürn’ün yari çapi 60400 km dir ve 1.433.000.000 km lik mesafe ile günese yakinlikta 6. siradadir. Gezegen teleskopla incelendiginde yesilimsi bir renkte görünür ve çiplak gözle görülebilen en uzak gezegendir. Neredeyse tümü gazlardan olusan bu gezegenin yogunlugu çok küçüktür. Ortalama 700 kg/m3 yogunlugu ile Günes Sistemi’nde en küçük yogunluga sahip olan gezegendir. Günese olan uzakligi nedeni ile yüzey sicakligi yaklasik olarak -150 Cº dir.

URANÜS

Uranüs, 2.872.460.000 km lik mesafe ile günese yakinlik sirasinda 7. gezegendir. 1781 yilinda Sir W. Herschel tarafindan gözlenmistir. Çapi yaklasik olarak 25600 km kadardir. 17 saat civarinda tamamladigi eksen periyodunu yuvarlanarak yapar. Bu nedenle kutuplardaki basikligi yüksektir. Günese olan uzakligi nedeni ile hakkinda pek fazla bilgi bulunmamaktir. Uranüs’ün su ana kadar gözlene bilinmis 17 uydusu bulunmaktadir

NEPTÜN

Neptün günese Plüton’dan sonraki en uzak gezegendir. Neptün’ün yörüngesi Plüton gezegenin yörüngesi ile kesistigi için günes etrafindaki turunun bir bölümünde Plüton gezegeninin arkasinda kalarak günese en uzak gezegen olur. Fakat Plüton’a göre daha kisa süre arkada kaldigi için, Günese en uzak ikinci gezegen olarak kabul edilir. Gezegenin bulunmasi tamamen matematiksel hesaplamalara dayanmaktadir.

PLÜTON

Günes’e en uzak gezegen olan Plüton gezegeni ayni zamanda, günes sisteminin en küçük ve hakkinda en az bilgi bulunan gezegeni olma özelliklerini de tasimaktadir. Plüton gezegeninin kesfi matematiksel hesaplamalara dayanmaktadir. Uranüs’ün yörüngesindeki düzensizlikler hakkinda yapilan arastirmalar sonucunda Neptün gezegeni bulunmustur