Teknoloji ve Tasarim: Yaratıcı düşünceyi uyaran teknikler

Orjinalini yazan: gokhanorak

Öncelikle paylaşım için teşekkür ederim. Bu etkinlikler kılavuz kitaptda var, fakat uygulama örnekleri olmadığı için çok faydalı olmuyor. Bu etkinliklerin uygulamalarını yapan arkadaşlar bizlerle paylaşırsa sevinirim. Herkese iyi çalışmalar.

YARATICI DÜŞÜNCEYİ UYARAN TEKNİKLER

     Öğrencilerin ilginç ve yaratıcı fikirlere ulaşmalarında karşılaştıkları zorluklarda yaratıcı düşüncelerinin uyarılması amacıyla farklı tekniklerden yararlanılabilir.

     Aşağıda sıralanan teknikler, öğrencilerin yaratıcı düşüncelerini ortaya çıkarmak amacıyla beyin fırtınasının başlangıç noktasında 10’ar dakikalık kısa etkinlikler olarak uygulanabilir.

     1. Bir kitaptan rastgele kelime bulma

     Sınıfta bulunan herhangi bir ders kitabından faydalanılabilir. Kitabın herhangi bir sayfası açılarak rasgele bir kelime seçilir. Seçilen bu kelimeden beyin fırtınası ile somut bir nesneye ulaşılmaya çalışılır.

      Seçilen kelime bir nesne ismi de olabilir. Ulaşılan nesne hakkında değişik fikirler üretilerek nesneye farklı özellikler kazandırılmaya çalışılır. Nesneye yönelik değişiklik düşünceleri ile öğrenciler bir buluşa da gidebilirler. Nesnenin özelliklerini değiştirme, geliştirme düşünceleri aynı zamanda nesneye yönelik bir inovasyon çalışması olarak da kullanılabilir.

          Bu yolla öğrencilere olaylara ve nesnelere farklı bakış açıları kazandırılmaya çalışılır.

Öğrencilerde yaratıcı düşüncelerin tetiklenmesi amacıyla uygulanabilecek en basit yöntemlerden birisidir. Sınıfta bulunan bir kitap alınır. Rastgele bir sayfası açılarak sayfa başındaki kelime üzerinde beyin fırtınası yapılır. “Kelime seçimi için farklı yöntemler kullanılabilir. Ör: Rastgele açılacak sayfanın baştan 12. kelimesi, 14.satır 6.kelime vb”. Kelime seçimi yapıldıktan sonra öğrenciler kelime hakkında aklına gelen düşünceleri sınıfla paylaşırlar. Soyut bir kelime ise önce somut bir nesneye ulaşılmaya çalışılır. Daha sonra bu somut nesne veya nesneler üzerinde değişim düşünceleri üretilmeye çalışılarak farklı özellikler kazandırılmaya çalışılır. Bu şekilde farklı veya yeni bir buluş düşüncesine ulaşılmaya çalışılır.
Bir beyin fırtınası yapılırken üzerinde düşünülen konunun dışında tamamen bağımsız bir fikir de ortaya çıkabilir. Seçilen kelime yalnızca fitili tetikleyecek bir araçtır.

2. Rastgele bir resimden yola çıkma

            Başlangıç noktası olarak herhangi bir kitap veya afişten bulunacak rasgele bir resimden yola çıkarak somut bir nesneye ulaşılmaya çalışılır. Sınıfta bulunan herhangi bir kitaptan bulunan seçilir. Resim ile verilmeye çalışılan mesajların neler olabileceği ve resimden öğrencilerin ne anladığı hakkında bir beyin fırtınası yapılır.

            Verilen mesajlardan ve bu resim hakkında öğrencilerin ortaya koyduğu düşüncelerden yola çıkarak somut bir nesneye ulaşılmaya çalışılır. Yapılan bu çalışmayla öğrencilerde soyut kavramlardan somut bir nesneye geçiş için gerekli düşünme ve becerilerin geliştirilmesi amaçlanır.

Öğrencilerde yaratıcı düşüncelerin tetiklenmesi amacıyla yapılan en basit yöntemlerden birisidir. Sınıfta bulunan bir kitap alınır. Rastgele bir sayfası açılarak üzerinde beyin fırtınası yapılacak bir resim seçilir. “Resim seçimi için farklı yöntemler kullanılabilir. Ör: Rastgele açılacak bir sayfadan itibaren karşılaşılacak ilk resim, baştan 11. resim vb”. Resim seçimi yapıldıktan sonra öğrenciler resim hakkında akıllarına gelen düşünceleri sınıfla paylaşırlar. Öğrenciler: resmin kendilerinde neler çağrıştırdığı, neler düşündürdüğü vb. düşüncelerini sınıfla paylaşırlar. Bu şekilde öğrenciler var olan bir nesnede nelerin değiştirilebileceği, nelerin eklenebileceği veya farklı bir nesne ya da konuya geçme konusunda resmi bir araç olarak kullanırlar.
Bu yöntem farklı şekillerde de sınıfa uygulanabilir. Resmin bir özelliğinin öne çıkarılması, iyi veya kötü yönlerinin tartışılması, resmin farklı zaman dilimlerinde değerlendirilmesi gibi farklı yöntemlerde geliştirilebilir.



3. Benzer durumlardan yola çıkma

           Çözümünde zorluk çekilen herhangi bir problem, benzeri problemlerin çözüm süreçleri örnek alınarak çözülür. Öğrencilere elde ettikleri tecrübeleri farklı alanlarda da kullanabilmelerine yönelik beceri kazandırılmaya çalışılır.

Öğrenciler çözümünde zorluk çekilen bir sorunu ele alırlar. Daha sonra benzeri bir çözümü yapılmış sorunun çözüm süreci üzerine bir beyin fırtınası yaparlar. Çözümü yapılan sorunun çözüm sürecini, çözümünde zorluk çekilen sorunu çözmek için kullanmaya çalışırlar. Bir çözüme sahip sorun, çözümünde zorlanılan bir sorunun çözümünde tetikleyici bir unsur olması amacıyla kullanılmaktadır. Bu şekilde bir çözüm, farklı sorunların çözümü amacıyla kullanılabileceği gibi yeni bir çözüm bulmada araç olarak da kullanılabilir.
     Ör: Sınıf tahtasının bütün öğrenciler tarafından görülememesi: Öğrenciler açısından çözümüne ihtiyaç duyulan sorunun ele alınması öğrencilerin düşünce üretmesi açısından faydalı olacaktır.
     İlk olarak çözülmüş benzeri bir problem ele alınır.
1. Bir olayın, yazının, resmin bir topluluğa gösterilmesinde benzeri ortamlar nelerdir.
—     Sinemalar, tiyatrolar, spor salonları, toplantı salonları vb.
2. Bu ortamlarda herkesin rahat bir şekilde görmesi nasıl sağlanmıştır.
—     Seyirci koltukları merdiven basamakları şeklinde basamaklandırılmıştır.
—     Sahne seyircilerden daha yüksek bir konumda yapılmıştır.
Bu düşüncelerden yola çıkarak öğrenciler benzer ortamların sorun çözme yöntemlerini sınıfta karşılaştıkları problem için çözüm yöntemi olarak kullanılmaya çalışılır.
1.     Sınıfta öğrenci sıraları basamaklı olarak yapılabilir mi?
2.     Tahta daha yüksek bir noktaya kaldırılabilir mi?
Çözüm düşüncelerinin uygulanabilir olması önemlidir.
Öğrenci sıralarının basamaklı yapılaması problemi çözebilecektir. Fakat yer ve maliyet açısından uygun bir çözüm olmamaktadır. Sınıf tahtasının bütün öğrencilerin görebileceği yükseklikte duvarda yer değiştirmesi daha uygun bir çözüm olabilecektir. Bunun için öğretmenin üzerinde bulunacağı uygun bir yükseklikte bir platforma da ihtiyaç duyulacağı ortaya çıkmaktadır.
Problem çözümünde bütün detayların karşılanması önemlidir. Bunun için olası çözüm düşüncelerinin gerçekleştirilmesinin neleri gerektirdiğinin de belirlenmesi faydalı olacaktır.

     4. Konu hakkındaki gerçekleri ve bilgileri sıralama

     Herhangi bir nesne ele alınır. Seçilen nesne hakkında var olan bilgiler sıralanır. Daha sonra bu bilgilerden yola çıkılarak nesneye daha farklı özellikler kazandırılması amacıyla bir beyin fırtınası yapılır. Bu şekilde öğrencilerin var olan nesneler hakkındaki bilgilerini, farklı amaçlarla kullanabilme becerilerinin geliştirilmesi sağlanır.
     Rastgele bir nesne/sorun seçilir. Nesne ya da konu hakkında bilinen gerçekler sıralanır. Bu şekilde var olan durum net bir şekilde ortaya çıkarılmaya çalışılır. Daha sonra var olan durumda nelerin değiştirilebileceği, nelerin eklenebileceği vb konularda bir beyin fırtınası düzenlenir. Bu şekilde, öğrencilerin olaylara farklı bakış açılarından bakma yeteneklerinin oluşturulmasına ve geliştirilmesine çalışılır.
Örneğin: Defter ele alınır. Defter ile ilgili bilinen gerçekler sıralanır.
1.     Yapımında kâğıt kullanılmıştır.
2.     Defter kâğıdının yapımında ağaç, çeşitli atık kâğıtlar kullanılmıştır.
3.     Farklı kâğıt türleri ( 1. hamur, 2. hamur, kuşe vb) kullanılmıştır.
4.     Sayfaların birleştirilmesinde farklı teknikler kullanılmıştır. ( farklı yapışkanlar, dikiş, baskı, zımba vb)
5.     Kapağı sağlam olması için kalın veya naylon kaplı yapılmıştır.
6.     Yazmaya yardımcı kılavuz çizgilerine sahiptir
7.     Yazmak için çeşitli kalem türleri kullanılır
8.     Hiç bitmeyen bir defter nasıl olabilir.
9.     Hiç bitmeyen kalem nasıl olabilir.
10.     …vb.
Daha sonra yazılan maddeler hakkında düşünceler üretilir.
1.     Ağaç ve atık kâğıt dışında hangi maddeler kullanılabilir.
2.     Defterin şekli başka nasıl olabilir.
3.     Deftere yazmak amacıyla kalem yerine başka hangi araçları kullanabilir.
4.     Defterin görmüş olduğu işi başka nasıl giderebiliriz.
5.     …vb.
Bu şekilde defterle ilgili yeni bir düşünceye ulaşmaya çalışırız. Ulaşılan yeni düşünce defterin yapısı ve görevi ile ilgili bir yenilik olabileceği gibi tamamen farklı amaçta ve yapıda bir buluş düşüncesi de ortaya çıkabilir. Buradaki asıl amaç herhangi konuda var olan bilgilerden yola çıkılarak farklı amaçlı konuların ve düşüncelerin değiştirilmesi, geliştirilmesi vb. yeteneklerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

     5. Tersi durumu düşünme

            Çözüm bekleyen bir sorun ele alınır. Daha sonra bu sorunun çözümü üzerinde sınıf içerisinde bir beyin fırtınası yapılır. Beyin fırtınası ile bir çözüme ulaşılamazsa seçilen sorunun tersi durum, çıkış noktası olarak ele alınarak beyin fırtınasına devam edilir.
            Bu şekilde öğrencilerin karşılaşılan bir problemin çözümünde farklı düşünceler oluşturabilme becerilerinin geliştirilmesi sağlanır.
Var olan bir sorun ele alınarak çözülmeye çalışılır. Çözüm sürecinin yavaşladığı veya durduğu anda çözüme ulaşılması amacıyla sorunun tersi durum ele alınır. Sorunun tersi bir durumda karşılaşılan sorunlara çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılır. Elde edilen verilerden asıl sorunun çözümü amacıyla kullanılmaya çalışılır. Bu şekilde olaylara farklı bakış açılarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

Örneğin; Susuzluk problemini ele alalım. Bir beldede su kaynaklarının az olmasından dolayı su kıtlığı yaşanmaktadır. Bu amaçla susuzluğa çözüm önerileri düşünülür.
1.     Çevrede var olan su kaynakları nelerdir.
2.     Yeraltı su kaynaklarına ulaşılabilir.
3.     Su kuyuları açılabilir.
4.     Su toplama havzaları veya depoları oluşturabilir.
5.     Uygun alanlar ormana dönüştürülebilir.
6.     Suni yağmurlar yağdırılabilir.
7.     …vb.
Daha sonra düşünülen öneriler tartışılır.
Çevrede bilinen su kaynağı yoktur. Şu anan kadar tespit edilen veya yeterli yeraltı kaynak suyu yoktur. Bölge yeterli yağış almamakta ve yeterli akarsu kaynaklarına sahip değildir. Buharlaşmanın yeterli olmaması sebebiyle suni yağmurlama yapılamamaktadır.
Yapılan önerilerden bir çözüme ulaşılamayacağı sonucuna varılınca, sınftan tersi bir sorun ele alınarak bu yeni durum hakkında çözüm düşünceleri üretmelerini isteyiniz.
Suyun bol olduğunu ve sel baskınlarına sebep olduğunu, bununda çözülmesi gereken bir sorun olduğunu söyleyerek çözüm üretmelerini isteyin.
İlk önce durum tespiti yaptırın.
Su fazlalığının sebepleri neler olabilir.
1.     Bölge aşırı yağış almaktadır.
2.     Bölgede akarsu kaynaklarında yağışlarla birlikte taşkınlar olmaktadır.
3.     Bölgede yeraltı kaynak suları oldukça boldur.
4.     ….vb
Daha sonra düşünülen sorunlara çözüm önerileri düşünelim. Bunlar neler olabilir:
a.     Taşkın önleme kanalları yapılabilir.
b.     Baraj veya su toplama havzaları inşa edilebilir.
c.     Toprak kayması ve erozyona karşı çevre ağaçlandırılabilir.
d.     Tarım bölgelerine kanallar ile su taşınabilir.
e.     Su tüketiminin teşvik edilebilir.
f.     Taşkın suları zarar verilmeyecek bölgelere yönlendirilebilir.
g.     Tatlı su işlenerek ekonomiye kazandırılabilir.
h.     …vb.
Tersi durumun çözüm önerileri göz önüne alınarak susuzluk problemine çözüm düşünceleri oluşturup oluşturmadığına bakılır. Bu şekilde bir beyin fırtınası düzenlenir.
1.     Suyun bol olmasının sorun olduğu yerler tespit edilerek bu sular borularla veya kanallarla taşınabilir.
2.     Bölgede bir atık su işleme tesisi kurulabilir.
3.     Su kullanımının önemi anlatılarak, kıt kaynaklardan azami miktarda faydalanılmaya çalışılır.
4.     Baraj ve su toplama havzaları oluşturulabilir.
5.     …vb.
Bu şekilde sorun çözümüne yönelik düşünceler üretilmeye çalışılır. Bu durum aynı zamanda öğrencilerde sorun çözme yöntemlerinin geliştirilmesi ve olaylara farklı bakış açılarının geliştirilmesini de sağlar.
     6. İki farklı sözcükten yola çıkma

         İki farklı sözcükten yola çıkılarak yeni veya yaratıcı bir fikre ulaşılır. Bu amaçla rastgele iki sözcük bulunur ve bu sözcükler arasında ortak bir bağlantı kurulmaya çalışılır.

            Ortak ilişkilerin neler olabileceği hakkında bir beyin fırtınası yapılır, üretilen fikirlerden yola çıkarak farklı özelliklere sahip daha önce var olmayan ya da var olan bir nesneye farklı özellikler kazandırılmaya çalışılır.

Çeşitli yöntemler kullanılarak birbiri ile ilgisi pek görülmeyen iki sözcük ele alınır. Daha sonra bu iki sözcüğün öğrencilerde hangi neler çağrışım yaptırdığı sorulur. Üretilen düşüncelerden iki sözcük arasında ortak bir bağlantı kurulmaya çalışılır.
Ör: telefon – elma
Önce iki sözcüğün ne anlama geldiği açıklanır. Daha sonra ikisin özellikleri göz önüne alınarak daha önce yapılmamış, düşünülmemiş yeni bir fikre, buluşa gidilmeye çalışılır.

Telefon: Bir haberleşme cihazıdır.
Elma: Bir meyvedir.
Yeni düşünceler:
1.     Elma görünümlü telefon
2.     Elma kokulu telefon
3.     Elma ağacı şeklinde telefon kulübeleri
4.     Elma görünümlü telefon kılıfları
5.     Meyve, sebze ve çiçek gibi bitkilerin sulama, ilaçlama ve bakım zamanlarını bahçıvana haber veren cihaz
6.      Elma suyunun çıkarılması düşüncesinden (Yapılan telefon konuşmasını istenildiğinde yazılı çıktısını veren telefon)
7.     …vb.
Bu şekilde öğrenciler iki kelimeden esinlenerek yeni tasarım veya buluş düşüncesi geliştirmeye çalışırlar. Ulaşılan buluş düşüncesi iki kelimeden tamamen farklı bir özellik sergileyebilir. Önemli olan öğrencilerin belli bir düşünce yoğunluğuna ulaştırmaktır.
     7. Çözümden soruna gitme (Tersine mühendislik)

            Çözümden soruna gitme yönteminde önce var olan bir çözüm ele alınır. Daha sonra bu çözümün hangi sorunların da çözümü olabileceği düşünülür. Bu şekilde bir çözümün birden fazla soruna çözüm getirebileceği düşüncesi öğrencilerde oluşturularak farklı teknoloji alanlarındaki gelişmelerin bütün teknoloji alanlarında değerlendirilmesi sağlanır. Bu şekilde öğrencilerde disiplinler arasında ilişki kurabilme ve bunları kullanabilme becerilerinin geliştirilmesi sağlanır.

Öğrencilerin bir nesne veya durumu dikkate alarak bunu hangi amaçla kullanabileceklerini ve hangi sorunlara çözüm getirebileceğini düşünmelerini isteyin.
Belirlenen bir çözüm önce analiz edilir. Bu şekilde bir düşünce olayı başlatılır. Tespitler yazılırken yeni düşünceler üretilmeye çalışılır.
Ör: Pet şişe
1.     Sıvı kabı
2.     Hafif
3.     Şeffaf
4.     Çeşitli büyüklükleri var
5.     Kapaklı
6.     …vb.
Farklı kullanım alanları düşünceleri:
1.     Çiçek saksısı olarak kullanılabilir.
2.     Bahçelerin kenar koruması olarak, içlerine renkli su vb. konularak süsüleme amaçlı kullanılabilir.
3.     Ölçü kabı olarak zorunlu hallerde kullanılabilir.
4.     İçlerine uygun malzeme konularak depreme dayanıklı malzeme olarak tuğla vb. amaçlarla kullanılabilir.
5.     İçerisindeki havaları çekilerek kapatılarak ısı yalıtımında kullanılabilir.
6.     …vb.
Bu şekilde malzemenin daha farklı amaçlı olarak kullanılmasına yönelik düşünceler geliştirilmeye çalışılır.



8. Farklı bir duruma girme

            Öğrencilerin çekingenlikten veya sosyal sınırlamalardan uzaklaşarak yeni düşünceler geliştirmeleri amaçlanır. Bu teknikte öğrenciler ele aldıkları bir soruna çözüm önerileri oluşturmak amacıyla, bulundukları mevcut sosyal konum dışında bir kimliğe bürünerek çözüm önerileri geliştirirler. Sorunun ait olduğu çevre veya meslek dışında farklı bir çevrede veya meslekte olma durumlarını hayal ederek soruna çözüm önerileri geliştirirler. Bu şekilde öğrencilerde bir soruna çözüm bulmada farklı bakış açıları getirme becerilerinin geliştirilmesi sağlanır.

Çözümünde zorlanılan bir problemin çözümü amacıyla farklı bir duruma geçme yöntemidir. Problem çözüme kavuşturulamıyor veya zorlanılıyor ise ikinci aşamada problemin çözümünde yeni açılımlar getirmek amacıyla birey kendisinin ait olduğu meslek grubunun dışında farklı bir mesleğe ait birey gibi düşünerek problemin çözümü amacıyla düşünceler üretmeye çalışır. Bu yöntemde uygun çözüm düşünceleri üretilemiyor ise birey bu kez sorunun ait olduğu çevre/mekân dışına sorun taşınarak problemin çözümü için düşünceler geliştirilmeye çalışılır. Bu şekilde öğrencilerin var olan bir probleme farklı bakış açılarından bakma yeteneklerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır.