Osmanlı’da genelde padişahlar öne çıksa da, uzun bir dönem valide sultanlar da çokça konuşulmuştur. Padişahların eşleri ya da anneleri olan bu sultanlar, devlet yönetiminde de son derece etkili olmuşlardır. Zaman zaman diğer ülkeler ile olan ilişkileri de yürütmüşlerdir. Saray içinde de gerek iyi yönden gerek kötü yönden birçok icraatları olmuştur.
1) Hürrem Sultan
Osmanlı saltanatında adı en çok geçen sultanlardan biridir. II. Selim’in de annesi olan Hürrem Sultan, saraya Slav asıllı bir köle olarak gelmiştir. Kanuni Sultan Süleyman, kendisine büyük bir aşk duymuş ve bir Osmanlı padişahıyla nikahla evlenen ilk kadın olarak bilinir. Kanuni, kendisini ilk gördüğü zaman Mahidevran Sultan ile evliydi ve Mustafa isimli bir oğlu vardı. Zaman geçtikçe çok sevilen bir şehzade haline gelen Mustafa’nın, Kanuni’den sonra padişah olmasına kesin gözüyle bakılıyordu. Ancak Kanuni, Mustafa’nın kendisini tahttan indirme gibi bir planının olması inancıyla öldürttü. Bu kararda Hürrem Sultan’ın etkisi olduğu inancı yaygındır. Devlet yönetiminde de etkili olan Hürrem Sultan, İran Savaşı’nı da desteklemiştir. Ruslar ve Lehler ile barış içinde yaşanılmasını sağladı. Kanuni’ye 1 kız, 4 erkek çocuğu doğurdu. En büyük oğlu Mehmet, tahta çıkamadan öldürülürken, ikinci oğlu Selim tahta çıktı. Kanuni’den 8 sene önce 18 Nisan 1558 yılında öldü ve oğlu II. Selim’in tahta çıkışını göremedi. Renkli hayatı, zekası, güzelliği, cesareti ve entrikalarıyla bilinen Hürrem Sultan’ın İstanbul’un birçok yerinde yaptırdığı mektepleri ve şadırvanları bulunmaktadır.
2) Mihrimah Sultan
Kanuni Sultan Süleyman’ın Hürrem Sultan’dan olan kızı Mihrimah Sultan, hayatı boyunca devler işlerinde çok söz sahibi oldu. 17 yaşındayken Diyarbakır Valisi Rüstem Paşa ile evlendi. Bu evlilikten sonra Rüstem Paşa sadrazam olmuştur. Babasının Malta’ya sefer düzenlemesi için 400 gemi yaptıracağına dair söylentiler bile vardır. Annesinin ölümünden sonra kardeşi II. Selim’e danışmanlık yaptı. Kendisine büyük aşk beslediği bilinen Mimar Sinan, adına Edirnekapı’da cami, hamam, çeşme ve medreseden oluşan Mihrimah Sultan Külliyesi’ni yapmıştır.
3) Nurbanu Sultan
II. Selim’in adına şiirler yazdığı eşi ve III. Murat’ın annesidir. Bazı tarihçiler tarafından İspanya’da yaşayan Yahudi bir ailenin kızı olduğu söylenir. Burada gördükleri baskı yüzünden bir Malta gemisiyle ülkeyi terk ederken Akdeniz’de Barbaros Hayrettin Paşa tarafından esir alınır ve İstanbul’a götürülür. Hürrem Sultan tarafından saraya alınarak II. Selim’in haseki olur. Başta Yılmaz Çetiner’in “Harem’de Bir Venedikli – Nurbanu Sultan” kitabının yazarı Yılmaz Çetiner de dahil olmak üzere birçok tarihçi ise Nurbanu Sultan’ın ünlü Baffo ailesinden ve Venedikli olduğunu söyler. Aynı zamanda iki ülke arasındaki savaşı engellediği de söylenir. Eşinin saltanatındaki etkisi, oğlu zamanında daha da artmıştır. II. Selim’in adına yazdığı şiirler ise Divan Edebiyatı’nın en güzel örnekleri arasında yer alır.
4) Fatma Haseki Sultan
Fatma Haseki Sultan ya da Fatma Sultan isimleriyle bilinir. Kanuni ve Hürrem Sultan’ın oğlu Şehzade Bayezid’in en sevdiği eşi olarak bilinir. Aslen nereli olduğu bilinmemektedir. Eşi boğdurulduktan sonra bir kalede tutulduğu ve yanındaki 3 yaşındaki oğlunun da öldürülmesiyle intihar ettiği söylenir. Şehzade Bayezid’in Karaman ve Kütahya valiliklerinde de yanında bulunmuştur. Mezarının tam olarak nerede bulunduğu bilinmemektedir. Ancak Şehzade Bayezid ve oğullarının bulunduğu Melik’i Acem Türbesi’nde yattığı düşünülmektedir.

5) Kösem Sultan
Tarih kitaplarında Hürrem Sultan’dan sonra adı en çok geçen ve etkili olan isimdir. 1590 yılında Bosna’da Anastasya adıyla doğmuştur. Bosna Beylerbeyi tarafından İstanbul’a gönderilmiştir. 15 yaşındayken I. Ahmet’in eşi olmuştur. Keskin zekasıyla kısa sürede padişahı etkisi altına aldı ve saraydaki nüfuzunu arttırdı. Genç yaşta dul kalınca tahta geçen I. Mustafa ve II. Osman zamanında devlet işlerine çok karıştığı gerekçesiyle başka bir saraya gönderilmiştir. Ancak 11 yaşında tahta geçen oğlu IV. Murat’ın ilk yıllarında yeniden devlet yönetiminde etkili olmaya başlar. Sultan Murat, büyüyüp yetiştikten sonra annesinin çalışmalarına engel olmaya çalışsa da, erken yaşta öldüğü için yeniden yönetimde fazlasıyla söz sahibi olmaya başlar. IV. Murat’tan sonra tahta diğer oğlu İbrahim geçmiştir. Geliniyle arasında rekabet oluşmaya başlayınca da, gelini tarafında odasında boğdurulmuştur. Valide sultanlığa gelen Turhan Sultan’ın, Köprülü Mehmet Paşa’nın sadrazamlığa gelişiyle elini eteğini devlet işlerinden çekmiştir. Böylelikle “Kadınlar Saltanatı” olarak anılan dönem sona erer.
6) Hatice Turhan Sultan
Deli İbrahim’in eşi, IV. Mehmet’in annesidir. Döneminde halk tarafından çok sevilmiştir. İktidar kavgası nedeniyle eşinin annesi olan Kösem Sultan’ı boğdurtmuştur. Köprülü Mehmet Paşa’yı sadrazamlığa getirmiş, 66 yıl sonra Yeni Camii’nin tamamlanmasını sağlanmıştır. Tam 34 yıl valide sultanlık yaparak Osmanlı döneminin en uzun süreli valide sultanı olmuştur. Şahsî menfaatleri için asla devlet yönetimine müdahale etmemiştir.
7) Ayşe Hafsa Valide Sultan
Yavuz Sultan Selim’in eşi, Kanuni’nin annesidir. Bu iki faktörden dolayı saraydaki nüfuzunu her geçen gün arttırmıştır. Güzelliği ile tarihe geçen Ayşe Hafsa Valide Sultan, “Valide Sultan” olarak anılan ilk padişah annesidir. Hem eşi hem de oğlu zamanında devlet yönetiminde söz sahibi olmuştur.
8) Bezmiâlem Valide Sultan
II. Mahmut’un ikinci eşi, Abdülmecit’in annesidir. Osmanlı tarihinin en tanınmış valide sultanıdır. Hayırseverlik için yaptığı çalışmalardan dolayı sevilip saygı duyulmuştur. Abdülmecit, tahta çıktığında 16, kendisi ise 32 yaşındaydı. Oğlunun hükümdar olduğu 14 yıl boyunca da valide sultanlık yapmıştır. Oğluna, Tanzimat’ın ilanı konusunda Mustafa Reşit Paşa’ya güvenmesi gerektiğini söylemiştir. Aynı zamanda Abdülmecit, bakanları seçerken annesine danışırdı.
9) Safiye Sultan
Venedik’ten kaçırılan sultanlardan biridir. 15 yaşında III. Murat’ın eşi olmuştur. Saraya getiriliş şekli Nurbanu Sultan ile benzediği için kendisiyle sıklıkla karıştırılmaktadır. Gerçekte Safiye Sultan, Nurbanu Sultan’ın gelinidir. Güzelliği ve zekası ile büyük bir nüfuz sahibi olmuş ve birçok kadını düşman edinmiştir. Entrikalarla hayatı kitaplara konu olmuştur. Nurbanu Sultan ile aralarında sürekli iktidar çekişmeleri olmuştur. Nurbanu Sultan, oğlu III. Murat’a sırf Safiye’yi unutsun diye alımlı ve güzel cariyeler sunar. Ancak bu konuda başarılı olamaz. Sultan Murat’a her istediğini yaptırmayı başaran Safiye Sultan, tıpkı Nurbanu Sultan gibi Venedik yanlısı bir politika izlemiştir.

Osmanlı Padişahları / Osmanlı Padişahları Sıralı Listesi / Osmanlı Padişahlarının Ölüm Nedenleri