Adının yazılışından dolayı batılı
kaynaklarda Arap kökenli olduğu ifade edilen Takiyüddin, 1521'de Şam'da
dünyaya gelmiştir. VIII. Yüzyıla Suriye'ye yerleşmiş bir Türk ailesine
mensup olduğunu, 1567-1568 yıllarında Nablus'ta yazdığı Reyhanetü'r Ruh
adlı eserin sonunda verdiği seceresinde açıkça belirtmektedir.
Takîyüddîn, döneminin en büyük astronom ve
matematikçilerindendir.
Özellikle Trigonometride birçok çalışması vardır, 16. yüzyılın ünlü
astronomu
Copernicus,
sinüs fonksiyonunu kullanmamış, sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjanttan
söz etmemiştir ama Takîyüddîn bunların tanımlarını vermiş,
kanıtlamalarını yapmış ve cetvellerini hazırlamıştır. Takîyüddîn,
trigonometrik fonksiyonların kesirlerini, ilk defa ondalık kesirlerle
göstermiş ve birer derecelik fasılalarla 1 dereceden 90 dereceye kadar
hesaplanmış sinüs ve tanjant tabloları hazırlayarak ne kadar büyük bir
bilim adamı olduğunu kanıtlamıştır.
Takîyüddîn trigonometrik hesaplamalarda
cetveller ya da rub, yani "trigonometrik çeyreklik" denilen basit bir
alet kullanmıştır.
Sokullu Mehmed Paşa ve Hoca Sadettin Efendi'nin desteklerini alıp,
zamanın sultanı
III. Murat’a başvurarak bir
rasathane (gözlemevi) kurmak için gerekli izni almıştır.Tophane
sırtlarında yer alan İstanbul Rasathanesi 1575-1580 yılları arasında
faaliyet göstermiştir. Buradan 1577 yılı ramazan ayında bir kuyruklu
yıldızın gözlemlendiği, bu astrolojik olayın İstanbul'da çok ilgi
çektiği bilinmektedir.
Şehinşahnâme'de yer alan bir minyatür, rasathane odasını
göstermektedir. Rasathane odasında baş râsıt Takiyüddin ve diğer
râsıtlar aletleri kullanırken görülmektedir. Bu minyatürde görülen yer
küresinin Takiyüddin tarafından yapıldığı söylenebilir.
Yer küresinde; Akdeniz'in boyunun aslından uzun oluşu, Brezilya'nın
doğuya doğru çok fazla çıkıntı yaparak Afrika'ya yanaşması, Güney
Kutbu'nun Ümit Burnu'na fazlaca yakınlığı dikkat çekicidir. Yine de yer
küresinde yeni keşfedilen bölgelerin, Pirî Reis haritalarına göre aslına
daha yakın çizildiği görülmektedir.
Haritacılığı destekleyen en önemli bilim
dallarının astronomi ve matematik olduğu gerçeğinden hareket
edildiğinde, Takiyüddin'in bu konulardaki üstün bilgisi nedeniyle,
kürenin yapılışında fazla güçlük çekmediği kolayca söylenebilir.
Takiyüddin'in Rasathanesi (Dar-ü'r Rasad-ül Cedid), 1575 yılında Osmanlı
bilgini Takiyüddin tarafından İstanbul'da Tophane sırtlarında kurulan
gözlemevidir.
1571 yılında Osmanlı Sarayı'na müneccimbaşı olarak atanan Takiyüddin'in
padişah III. Murat'a, ünlü astronom Uluğ Bey'in Semerkant'da
hazırlattığì "Zic-i İlhani" adlı astronomi gözlem ve hesaplarının
eskidiğini belirten raporunu sunmasından sonra kurulmuştur.
1580 yılında, Şeyhülislam Kadızade'nin onaylayan fetvası ve padişah
III. Murat'ın emriyle rasathane denizden topa tutularak yıkılmıştır.
İslam dünyasının son, Osmanlıların ilk ve
tek rasathanesi, Şeyhülislam Kadızade Ahmed Şemsettin Efendi'nin
kışkırtmaları sonucu 1580 yılında, Padişah III. Murat’ın Kılıç Ali
Paşa'ya verdiği emir gereği, top ateşine tutularak yıktırılmıştır.
Bu olayın, aynı yıllarda Danimarkalı astronom Tycho Brahe'nın
(1546-1601) gözlem yaptığı döneme rastlaması ve bu gözlemler sonucunda
Kopernik'in (1473-1543) ünlü teorisini kanıtlaması, Türk astronomisi
adına şanssızlık sayılır.
Tüm Bilim İnsanları / Takiyuddin Hayatı Kısaca / El Cezeri Hayatı Kısaca / Çağın Harika Bilgini; El Cezeri