Harezmi 780 yılında Özbekistan'ın
Karizmi kentinde dünyaya gelmiştir.
Tam olarak ismi Ebu Abdullah Muhammed bin Musa El-Harezmi'dir. Kendisini
matematik tarihinin en büyük bilim adımı olarak tanımlayabiliriz. Çünkü
cebirin ve algoritmanın kurucusudur. El Harezmi sadece matematikle değil
aynı zamanda astronomi ve coğrafyayla da ilgilenmiştir. Batı dünyasında
en çok etkide bulunan bilim adamı diyebiliriz. Çalışmalarına Abbasi
halifesi Mem'un tarafından Bağdat Saray Kütüphanesine getirilmesiyle
başlamıştır. Daha sonra burada yabancı eserlerin tercümesini yapmak
amacıyla kurulan bir tercüme akademisi olan Beyt'ül Hikme'de göreve
başlar. Harezmi'nin bu kadar önemli bir bilim adamı olmasının sebebi
sadece cebirin kurucusu olması değildir aynı zamanda geliştiricisi de
olmasıdır. Hayatındaki bir çok büyük eserini Bağdat Saray Kütüphanesinde
yapmıştır.
Harezmi'nin ilk eserlerinden biri aritmetik alanındadır. Ancak bu alanda
bıraktığı yapıtın orjinali kayıptır. Bu kitabın bu güne kadar gelmesinin
sebebi Bathlı Adelard'an tarafından Lâtinciye çevrilmesinden
kaynaklanır. Bu kitabın ismi De Numero Indorum (Hint Rakamları
Hakkında)'dur. Bu kitabında on rakamlı konumsal Hint rakamlama ve
hesaplama sistemini anlatmıştır.
Batıdaki matematikçiler Romalılardan bu yana kullanılan harf rakam ve
hesap sistemi yerine Hint rakam ve hesap sistemini kullanmayı bu
yapıttan öğrenmişlerdir.
Bu yapıtı batı dünyasındaki matematikçileri çok etkilemiştir. Daha sonra
bu hesaplama sistemine Harezmi'nin isminden türetilen algoritma (algorism)
denmiştir. On rakamdan oluşan rakamlama sistemi ise, Harezmi tarafından
tanıtıldığı için Arap Rakamları veya kökeni Hindistan olduğu için
Hint-Arap Rakamları denmiştir.
Harezmi'nin Eserleri:
Harezmi'nin en büyük eseri cebirdir. Kendisi cebirin kurucusu ve
geliştiricisidir. Bu konuda yazılan ilk ve yaygınlaştırılan kitap El
Kitabü'l Muhtasar fi Hisabi'l Cebr ve'l Mukabele 'dir.
Harezmi'nin bu eseri kendisine İslam ve batı
bilim dünyasında çok ün kazandırmıştır.
Batı dünyası ilk kez bu kitap sayesinde cebiri kullanmış ve öğrenmiştir.
Bu yapıtta ana konular birinci ve ikinci dereceden denklemlerin
çözümleri, binom çarpımları, çeşitli cebir problemleri ve miras
hesabıdır. Harezmi cebirle ilgili çalışmalarında ikinci dereceden
denklemler konu üzerinde çok durmuştur. Birinci dereceden denklemleri
incelerken Yanlış Yolu İle Çözme Yöntemi'ni kullanmıştır.
Harezmi'nin bu büyük yapıtı 12. yüzyılda Chesterlı Robert ve Cremonalı
Gerard tarafından Latinceye çevrilmiştir. Batı dünyası bu yapıttan çok
fazla etkilenmiş ve cebiri bu sayede öğrenmiştir. Cebir
batı
dünyasında el-cebr isminden algebra'ya dönüştürülmüştür. Daha
sonra batı dillerinde cebir algebra olarak tanımlanmıştır. Aynı zaman
Harezmi'nin bu yapıtı batı dünyasında cebirin kullanımının
yaygınlaşmasında da büyük rol oynamıştır.
Harezmi Muhammed ibn İbrahim el-Fizari'nin
Sanskrit dilinden Arapça'ya tercüme ettiği el-Sindhind (Siddhanta) adlı
yapıtını Batlamyus'un Almagest'inden de yararlanarak düzeltmiştir.
Muhtamelen bu yapıt iki ayrı şekilde çoğaltılmıştır. Bu yapıt kuramsal
bilgilerde içeriyordu. Daha sonra bu yapıt Endülüslü astronom
Meslemetü'l Mecriti tarafından güncelleştirilmiştir. Yapıtın bu
versiyonu Bathlı Adelard'ın ve daha sonra muhtemelen Dalmaçyalı
Hermann'ın gayretleriyle Latince'ye çevrilmiştir. Yapıttaki en büyük
gariplik Harezmi'nin açıları sinüs gibi trigonometrik fonksiyonlarla
ifade ettiğini gösteren tablolar olmasıdır. Tabi bu tablolar bir çok
soru işaretini ortaya çıkarmıştır çünkü Harezmi trigonometrik
fonksiyonları biliyor muydu yoksa daha sonra Meslemetü'l Mecriti
tarafından mı eklenmiştir bilinmiyor. Ancak çoğu bilim tarihçisi sinüs
ve kosinüsü ilk kez Harezmi'nin kullandığını söylüyor. Tanjant ve
kotanjantı ise Meslemetü'l Mecriti'nin eklediği iddia ediliyor. Ama ne
olursa olsun trigonometri İslam bilim dünyasına aittir. Trigonometrinin
İslam dünyasının eseri olması bu konuda yeterli bilgiye sahip
olamamalarına rağmen islamın bilimi gerilettiğini iddia edenlere güzel
bir cevaptır. Tabi sadece trigonometri
değil matematik, astronomi, coğrafya, fizik, tıp gibi bilim dallarında
da İslam bilim dünyası çok ilerlemiştir.
Harezmi'nin önemli eserlerinden olan usturlabın yapımı ve kullanımını
anlatan eseri kayıptır.
Harezmi sadece matematikle değil coğrafyayla da
ilgilenmiştir.
Batlamyus'un Coğrafya adlı yapıtını
Kitabu Sureti'l Ard (Yer'in Biçimi Hakkında) olarak tercüme etmiştir. Bu
sayede yunanlıların matematiksel coğrafya hakkındaki bilgilerin İslam
bilim dünyasına girmesinde büyük rol oynamıştır. Bu yapıt tercüme
edilirken üzerinde eklemeler yapıldığından orijinalliğini biraz
kaybetmiştir. Harezmi'nin bu yapıtı önemli yerlerin enlem ve
boylamlarını bildiren çok sayıda tablo içermektedir. Harezmi'nin en ilgi
çekici eserlerinden biride Nil'in kaynağını gösteren haritasının
bulunmasıdır. Bu yapıt daha sonra Batlamyus-Harizmi Kuramı diye
tanınmıştır. Harezmi 70 tane bilim adamıyla çalışarak 830 yılında
dünya haritası çizmiştir. Dünyanın çevresini ve hacmini hesaplama
çalışmalarında da yer almıştır. Güneş
saatleri, usturlaplar ve saatler üzerine yazılmış eserleri de vardır.
Coğrafyanın yanı sıra astronomi biliminde de eserler bırakmıştır.
Astronomik cetvellerle ilgili kitaplar yazmış ve bu eserler 12. y.y. da
Latince' ye çevrilmiştir.
Muhtemelen Türk olan Harezmi İslam bilim dünyasındaki yerini almıştır.
Özellikle matematik alanında eserler bırakmış olan Harezmi'nin eserleri
Batı bilim dünyasında hala kullanılmakta ve öğretilmektedir. Bu büyük
İslam alimi 850 yılında Bağdat'ta vefat etmiştir.
Ünlü Matematikçiler / Harezmi Hayatı Kısaca / Cahit Arf / Cahit Arf Kısaca / Cahit Arf Sözleri
Bilim İnsanları / Bilim İnsanları Hayatı Kısaca / Bilim Kadınları / Bilim İnsanı Nasıl Çalışır? / Aforizmalar / Bilim İnsanları Capsleri