Sahne üzerinde ve bir seyirci topluluğu önünde, sanatçılar
tarafından,hareketli olarak canlandırılacak nitelikte yazılmış olan
yazılara tiyatro yapıtı ya da piyes denir.
Tiyatro eserleri müziksiz (trajedi,
komedi, dram) ve müzikli (opera, operet, komedi müzikal, bale, revü,
skeç) olmak üzere iki grupta toplanır. Ama edebi türler içinde en canlı
ve yaşama en yakın olanı tiyatrodur.
Trajedi
Kişilere korku, heyecan ve acındırma telkinleriyle ders vermek amacı
güden en eski tiyatro çeşididir. Nazım
halinde yazılması ve değişmez kaidelere bağlı olması sebebiyle öbür
tiyatro çeşitlerinden kolayca ayrılır.
Trajediler genellikle beş perdelik oyunlardır. Eski Yunan’da,çok oynanan
bu eserler 3 ve ya 6 perdelik de olabilirdi. O zamanki tiyatrolarda
dekor bulunmaz,ancak sahnenin bir köşesinde olayların sebep ve
sonuçlarını anlatan bir koro yer alırdı.
Kahramanlar; kral, kraliçe, prenses, eski Yunan’ın tanrı ve yarı
tanrıları gibi en üst tabaka kişilerden seçilmiştir.
Orta tabaka ve basit halk adamlarına
rastlanmaz. Kahramanları arasında geçen olaylar insanların ruhi
zayıflıklarını, ihtiraslarını, iradeye bağlı yüce davranışlarla
çarpıştırır.
Trajedilerde; olay,zaman ve çevrede birlik demek olan ”üç birlik kuralı”
benimsenmiştir. Trajedilerde iç içe girmiş karışık olaylar bulunmaz.
Ayrıntıya girmeden tek bir olay gösterilir.
Olayın ön ve son tarafları, sebepleri ve
sonuçları gerektikçe konunun ağzından halka duyurulur. Buna “olay
birliği” denir. Trajedi olayının bir günde (24 saat) olup bitmiş gibi
gösterilmesine “zaman birliği”, tek bir şehrin, belli bir köşesinde
başlayan olayın yine orada bitmesine de “çevre(mekan) birliği” denir.
Trajedilerde parlak nutukları andıran yüksek ve asil bir üslup
kullanılır. Kaba, çirkin ve niteliği düşük sözler bulunmaz. Trajedi
şairleri mısralarının derin manalı ve hikmet dolu olmasına önem
vermişlerdir
Trajedilerde kadere,ahlak,töre ve geleneklere üstün bir değer
verilmiştir. Trajedinin maksadının “insani acılarının ifade
edilerek seyircilerin ruhunda korku ve merhamet uyandırılması”
olduğu kabul edilmektedir.
Komedi
Kişilerin,olay ve âdetlerin gülünç,eğlendirici,yönlerini
göstermek amacıyla ders vermeyi ve hoşça vakit geçirtmeyi hedef edinen
tiyatro çeşididir.
Dalkavukluk (çıkar sağlamak için birine aşırı saygı gösteren kimse),
korkaklık, cimrilik, dalgınlık, ukalalık gibi insanlar için birer kusur
olan huy ve alışkanlıklar dev aynasında büyütülerek ve abartılarak
seyirciyi güldürecek tarzda sahneye konulur. Bu kusurlar derece derece
pek çok insanda bulunduğundan bir bakıma seyirciyi kendi kendine
güldürmüş olur. Böylece seyirciye ince bir ders vermek istenir.
Komedilerde de konu, çevre, zaman birliği (üç birlik
kuralı)benimsenmiştir. Konuları günlük hayattan alınan komedilerde
kahramanlar rastgele kişilerdir. Çevre belli bir yerdir. Trajedilerin
aksine kaba şakalar,kelime oyunları, kötüleyici imalar önemli yer
tutmuştur. Molier’in komedileri üslup bakımından daha topludur.
Her zaman ve her yerde rastlanan insan kusurlarını belli tiplerde
göstererek gülünç eden komedilere “karakter komedi”, belli bir toplumu
ve ya bütün insanlığı alarak bozuk ve aksak yanlarını hicveden
komedilere “töre komedisi”, edebi hicvin sahneye uygulanmış şekline
“yergi komedisi”,bir derinliği olmayan,sırf güldürmek için yazılan
komedilere de “entrika komedisi” denir.
Dram
Trajediyle komediyi bir araya getiren tiyatro çeşididir. Modern
tiyatronun sürekli olarak aristokrat zümrenin yaşayışını veya sadece
hayatin gülünç taraflarının sahneye konmasını yeterli bulmayarak hayatı
birçok tarafıyla temsil etme arzusundan doğmuştur.
Dram, nesir ve nazım halinde yazılabildiği gibi üç perdeden beş perdeye
kadar olabilir. Üç birli kuralını tamamen reddeder. Beşeri temalardan
çok toplumcu ve milli konuları işler. En kanlı ve çirkin olayları
seyirciye göstermekten çekinmez.
Konuları hayatın acıklı ve ya gülünç,çirkin ve ya güzel hemen her
olayından alınabilen dramda kader, ümit, neşe, şüphe, tasa, facia ve
komik davranışlar bir arada bulunabilir. Kahramanları arsında her
tabakadan halkın yanı sıra üst tabaka kişileri de bulunur. Her türlü
mizaca yer verilir. Dram eserleri hakikati göstermek iddiasında
olmuşlardır.
Dramın ciddi ve ağırbaşlı yazılmış şekline “piyes”,duygulandırıcı ve
fazla heyecan verici olanına “melodram”, bir masalın sahneye
getirilmesine de “feeri” denir.
Opera
Bütün sözler,hareketler ve jestlerin musikiyle bestelenmiş ve orkestra
şefinin idaresine verilmiş dram ve trajedilerdir. Trajedilerde bir tek
kelime müziksiz söylenmez. Opera, musiki, kilise ve paganizm (Eski Yunan
Putperestligi)den çıkmıştır. Ağır bir hüzün havası vardır. Olaylar
acıklı ve hislidir. Çok gösterişli dekor ve kıyafetler içinde sunulur.
Operet
Sözlerinin müziksiz kısımları müziklerden çok olan
tiyatro eserlerdir. Halka hitap etmek
için yazılır. Operetlerde renk,ışık,kıyafetler ve dans en göze çarpıcı
şekilde kullanılır.
Revü
Operetin daha hafif fakat hiciv, alay, tenkit dolu çeşididir.
Skeç
Beş-altı dakikaya sığdırılan tablolar halinde kısa, musikili oyunlardır.
Bir çeşidi de radyo skeçleridir.
Belirli Gün ve Haftalar / Tiyatronun Faydaları / Tiyatro Çeşitleri / Dünya Tiyatrolar Günü / Tiyatro ve Yaratıcı Drama
Bilim İnsanları / Ünlü Yazarlar / Ünlü Ressamlar / Ünlü Müzisyenler / Türk Büyükleri / Türk Bilim İnsanları / Ünlü Matematikçiler / Ünlü Fizikçiler