Öğrencilerin ilginç ve yaratıcı fikirlere ulaşmalarında
karşılaştıkları zorluklarda yaratıcı düşüncelerinin uyarılması amacıyla
farklı tekniklerden yararlanılabilir.
Aşağıda sıralanan teknikler, öğrencilerin yaratıcı düşüncelerini ortaya
çıkarmak amacıyla beyin fırtınasının başlangıç noktasında 10’ar
dakikalık kısa etkinlikler olarak uygulanabilir.
1. Bir kitaptan rastgele kelime bulma
Sınıfta bulunan herhangi bir ders kitabından faydalanılabilir. Kitabın
herhangi bir sayfası açılarak rasgele bir kelime seçilir. Seçilen bu
kelimeden beyin fırtınası ile somut bir nesneye ulaşılmaya çalışılır.
Seçilen kelime bir nesne ismi de olabilir. Ulaşılan nesne
hakkında değişik fikirler üretilerek nesneye farklı özellikler
kazandırılmaya çalışılır. Nesneye yönelik değişiklik düşünceleri ile
öğrenciler bir buluşa da gidebilirler. Nesnenin özelliklerini
değiştirme, geliştirme düşünceleri aynı zamanda nesneye yönelik bir
inovasyon çalışması olarak da kullanılabilir.
Bu yolla öğrencilere olaylara ve nesnelere farklı bakış açıları
kazandırılmaya çalışılır.
Öğrencilerde yaratıcı düşüncelerin tetiklenmesi amacıyla
uygulanabilecek en basit yöntemlerden
birisidir. Sınıfta bulunan bir kitap alınır. Rastgele bir sayfası
açılarak sayfa başındaki kelime üzerinde beyin fırtınası yapılır.
“Kelime seçimi için farklı yöntemler kullanılabilir. Ör: Rastgele
açılacak sayfanın baştan 12. kelimesi, 14.satır 6.kelime vb”. Kelime
seçimi yapıldıktan sonra öğrenciler kelime hakkında aklına gelen
düşünceleri sınıfla paylaşırlar. Soyut bir kelime ise önce somut bir
nesneye ulaşılmaya çalışılır. Daha sonra bu somut nesne veya nesneler
üzerinde değişim düşünceleri üretilmeye çalışılarak farklı özellikler
kazandırılmaya çalışılır. Bu şekilde farklı veya yeni bir buluş
düşüncesine ulaşılmaya çalışılır.
Bir beyin fırtınası yapılırken üzerinde düşünülen konunun dışında
tamamen bağımsız bir fikir de ortaya çıkabilir. Seçilen kelime yalnızca
fitili tetikleyecek bir araçtır.
2. Rastgele bir resimden yola çıkma
Başlangıç noktası olarak herhangi bir kitap veya afişten bulunacak
rasgele bir resimden yola çıkarak somut bir nesneye ulaşılmaya
çalışılır. Sınıfta bulunan herhangi bir kitaptan bulunan seçilir. Resim
ile verilmeye çalışılan mesajların neler olabileceği ve resimden
öğrencilerin ne anladığı hakkında bir beyin fırtınası yapılır.
Verilen mesajlardan ve bu resim hakkında öğrencilerin ortaya koyduğu
düşüncelerden yola çıkarak somut bir nesneye ulaşılmaya çalışılır.
Yapılan bu çalışmayla öğrencilerde soyut kavramlardan somut bir nesneye
geçiş için gerekli düşünme ve becerilerin geliştirilmesi amaçlanır.
Öğrencilerde yaratıcı düşüncelerin tetiklenmesi amacıyla yapılan
en basit yöntemlerden birisidir. Sınıfta bulunan bir kitap alınır.
Rastgele bir sayfası açılarak üzerinde beyin fırtınası yapılacak bir
resim seçilir. “Resim seçimi için farklı yöntemler kullanılabilir. Ör:
Rastgele açılacak bir sayfadan itibaren karşılaşılacak ilk resim, baştan
11. resim vb”. Resim seçimi yapıldıktan sonra öğrenciler resim hakkında
akıllarına gelen düşünceleri sınıfla paylaşırlar. Öğrenciler: resmin
kendilerinde neler çağrıştırdığı, neler düşündürdüğü vb. düşüncelerini
sınıfla paylaşırlar. Bu şekilde öğrenciler var olan bir nesnede nelerin
değiştirilebileceği, nelerin eklenebileceği veya farklı bir nesne ya da
konuya geçme konusunda resmi bir araç olarak kullanırlar.
Bu yöntem farklı şekillerde de sınıfa uygulanabilir. Resmin bir
özelliğinin öne çıkarılması, iyi veya kötü yönlerinin tartışılması,
resmin farklı zaman dilimlerinde değerlendirilmesi gibi farklı
yöntemlerde geliştirilebilir.
3. Benzer durumlardan yola çıkma
Çözümünde zorluk çekilen herhangi bir problem, benzeri problemlerin
çözüm süreçleri örnek alınarak çözülür. Öğrencilere elde ettikleri
tecrübeleri farklı alanlarda da kullanabilmelerine yönelik beceri
kazandırılmaya çalışılır.
Öğrenciler çözümünde zorluk çekilen bir sorunu ele alırlar. Daha sonra
benzeri bir çözümü yapılmış sorunun çözüm süreci üzerine bir beyin
fırtınası yaparlar. Çözümü yapılan sorunun çözüm sürecini, çözümünde
zorluk çekilen sorunu çözmek için kullanmaya çalışırlar. Bir çözüme
sahip sorun, çözümünde zorlanılan bir sorunun çözümünde tetikleyici bir
unsur olması amacıyla kullanılmaktadır. Bu şekilde bir çözüm, farklı
sorunların çözümü amacıyla kullanılabileceği gibi yeni bir çözüm bulmada
araç olarak da kullanılabilir.
Ör: Sınıf tahtasının bütün öğrenciler tarafından görülememesi:
Öğrenciler açısından çözümüne ihtiyaç duyulan sorunun ele alınması
öğrencilerin düşünce üretmesi açısından faydalı olacaktır.
İlk olarak çözülmüş benzeri bir problem ele alınır.
1. Bir olayın, yazının, resmin bir topluluğa gösterilmesinde benzeri
ortamlar nelerdir.
— Sinemalar, tiyatrolar, spor salonları, toplantı salonları vb.
2. Bu ortamlarda herkesin rahat bir şekilde görmesi nasıl sağlanmıştır.
— Seyirci koltukları merdiven basamakları şeklinde
basamaklandırılmıştır.
— Sahne seyircilerden daha yüksek bir konumda yapılmıştır.
Bu düşüncelerden yola çıkarak öğrenciler benzer ortamların sorun
çözme yöntemlerini sınıfta karşılaştıkları problem için çözüm yöntemi
olarak kullanılmaya çalışılır.
1. Sınıfta öğrenci sıraları basamaklı olarak yapılabilir mi?
2. Tahta daha yüksek bir noktaya kaldırılabilir mi?
Çözüm düşüncelerinin uygulanabilir olması önemlidir.
Öğrenci sıralarının basamaklı yapılaması problemi çözebilecektir. Fakat
yer ve maliyet açısından uygun bir çözüm olmamaktadır. Sınıf tahtasının
bütün öğrencilerin görebileceği yükseklikte duvarda yer değiştirmesi
daha uygun bir çözüm olabilecektir. Bunun için öğretmenin üzerinde
bulunacağı uygun bir yükseklikte bir platforma da ihtiyaç duyulacağı
ortaya çıkmaktadır.
Problem çözümünde bütün detayların karşılanması önemlidir. Bunun için
olası çözüm düşüncelerinin gerçekleştirilmesinin neleri gerektirdiğinin
de belirlenmesi faydalı olacaktır.
4. Konu hakkındaki gerçekleri ve bilgileri sıralama
Herhangi bir nesne ele alınır. Seçilen nesne hakkında var olan bilgiler
sıralanır. Daha sonra bu bilgilerden yola çıkılarak nesneye daha farklı
özellikler kazandırılması amacıyla bir beyin fırtınası yapılır. Bu
şekilde öğrencilerin var olan nesneler hakkındaki bilgilerini, farklı
amaçlarla kullanabilme becerilerinin geliştirilmesi sağlanır.
Rastgele bir nesne/sorun seçilir. Nesne ya da konu hakkında bilinen
gerçekler sıralanır. Bu şekilde var olan durum net bir şekilde ortaya
çıkarılmaya çalışılır. Daha sonra var olan durumda nelerin
değiştirilebileceği, nelerin eklenebileceği vb konularda bir beyin
fırtınası düzenlenir. Bu şekilde, öğrencilerin olaylara farklı bakış
açılarından bakma yeteneklerinin oluşturulmasına ve geliştirilmesine
çalışılır.
Örneğin: Defter ele alınır. Defter ile ilgili bilinen gerçekler
sıralanır.
1. Yapımında kâğıt kullanılmıştır.
2. Defter kâğıdının yapımında ağaç, çeşitli atık kâğıtlar
kullanılmıştır.
3. Farklı kâğıt türleri ( 1. hamur, 2. hamur, kuşe vb) kullanılmıştır.
4. Sayfaların birleştirilmesinde farklı teknikler kullanılmıştır. (
farklı yapışkanlar, dikiş, baskı, zımba vb)
5. Kapağı sağlam olması için kalın veya naylon kaplı yapılmıştır.
6. Yazmaya yardımcı kılavuz çizgilerine sahiptir
7. Yazmak için çeşitli kalem türleri kullanılır
8. Hiç bitmeyen bir defter nasıl olabilir.
9. Hiç bitmeyen kalem nasıl olabilir.
10. …vb.
Daha sonra yazılan maddeler hakkında düşünceler üretilir.
1. Ağaç ve atık kâğıt dışında hangi maddeler kullanılabilir.
2. Defterin şekli başka nasıl olabilir.
3. Deftere yazmak amacıyla kalem yerine başka hangi araçları
kullanabilir.
4. Defterin görmüş olduğu işi başka nasıl giderebiliriz.
5. …vb.
Bu şekilde defterle ilgili yeni bir düşünceye ulaşmaya çalışırız.
Ulaşılan yeni düşünce defterin yapısı ve görevi ile ilgili bir yenilik
olabileceği gibi tamamen farklı amaçta ve yapıda bir buluş düşüncesi de
ortaya çıkabilir. Buradaki asıl amaç herhangi konuda var olan
bilgilerden yola çıkılarak farklı amaçlı konuların ve düşüncelerin
değiştirilmesi, geliştirilmesi vb. yeteneklerinin geliştirilmesi
amaçlanmaktadır.
5. Tersi durumu düşünme
Çözüm bekleyen bir sorun ele alınır. Daha
sonra bu
sorunun çözümü
üzerinde sınıf içerisinde bir beyin fırtınası yapılır. Beyin fırtınası
ile bir çözüme ulaşılamazsa seçilen sorunun tersi durum, çıkış noktası
olarak ele alınarak beyin fırtınasına devam edilir.
Bu şekilde öğrencilerin karşılaşılan bir problemin çözümünde farklı
düşünceler oluşturabilme becerilerinin geliştirilmesi sağlanır.
Var olan bir sorun ele alınarak çözülmeye çalışılır. Çözüm sürecinin
yavaşladığı veya durduğu anda çözüme ulaşılması amacıyla sorunun tersi
durum ele alınır. Sorunun tersi bir durumda karşılaşılan sorunlara çözüm
önerileri geliştirilmeye çalışılır. Elde edilen verilerden asıl sorunun
çözümü amacıyla kullanılmaya çalışılır. Bu şekilde olaylara farklı bakış
açılarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Örneğin; Susuzluk problemini ele alalım. Bir beldede su kaynaklarının az
olmasından dolayı su kıtlığı yaşanmaktadır. Bu amaçla susuzluğa çözüm
önerileri düşünülür.
1. Çevrede var olan su kaynakları nelerdir.
2. Yeraltı su kaynaklarına ulaşılabilir.
3. Su kuyuları açılabilir.
4. Su toplama havzaları veya depoları oluşturabilir.
5. Uygun alanlar ormana dönüştürülebilir.
6. Suni yağmurlar yağdırılabilir.
7. …vb.
Daha sonra düşünülen öneriler tartışılır.
Çevrede bilinen su kaynağı yoktur. Şu anan kadar tespit edilen veya
yeterli yeraltı kaynak suyu yoktur. Bölge yeterli yağış almamakta ve
yeterli akarsu kaynaklarına sahip değildir. Buharlaşmanın yeterli
olmaması sebebiyle suni yağmurlama yapılamamaktadır.
Yapılan önerilerden bir çözüme ulaşılamayacağı sonucuna varılınca,
sınıftan tersi bir sorun ele alınarak bu yeni durum hakkında çözüm
düşünceleri üretmelerini isteyiniz.
Suyun bol olduğunu ve sel baskınlarına sebep olduğunu, bununda çözülmesi
gereken bir sorun olduğunu söyleyerek çözüm üretmelerini isteyin.
İlk önce durum tespiti yaptırın.
Su fazlalığının sebepleri neler olabilir.
1. Bölge aşırı yağış almaktadır.
2. Bölgede akarsu kaynaklarında yağışlarla birlikte taşkınlar
olmaktadır.
3. Bölgede yeraltı kaynak suları oldukça boldur.
4. ….vb
Daha sonra düşünülen sorunlara çözüm önerileri düşünelim. Bunlar neler
olabilir:
a. Taşkın önleme kanalları yapılabilir.
b. Baraj veya su toplama havzaları inşa edilebilir.
c. Toprak kayması ve erozyona karşı çevre ağaçlandırılabilir.
d. Tarım bölgelerine kanallar ile su taşınabilir.
e. Su tüketiminin teşvik edilebilir.
f. Taşkın suları zarar verilmeyecek bölgelere yönlendirilebilir.
g. Tatlı su işlenerek ekonomiye kazandırılabilir.
h. …vb.
Tersi durumun çözüm önerileri göz önüne alınarak susuzluk problemine
çözüm düşünceleri oluşturup oluşturmadığına bakılır. Bu şekilde bir
beyin fırtınası düzenlenir.
1. Suyun bol olmasının sorun olduğu yerler tespit edilerek bu sular
borularla veya kanallarla taşınabilir.
2. Bölgede bir atık su işleme tesisi kurulabilir.
3. Su kullanımının önemi anlatılarak, kıt kaynaklardan azami miktarda
faydalanılmaya çalışılır.
4. Baraj ve su toplama havzaları oluşturulabilir.
5. …vb.
Bu şekilde sorun çözümüne yönelik düşünceler üretilmeye çalışılır. Bu
durum aynı zamanda öğrencilerde sorun çözme yöntemlerinin geliştirilmesi
ve olaylara farklı bakış açılarının geliştirilmesini de sağlar.
6. İki farklı sözcükten yola çıkma
İki farklı sözcükten yola çıkılarak yeni
veya yaratıcı bir fikre ulaşılır. Bu amaçla rastgele iki sözcük bulunur
ve bu sözcükler arasında ortak bir bağlantı kurulmaya çalışılır.
Ortak ilişkilerin neler olabileceği hakkında bir beyin fırtınası
yapılır, üretilen fikirlerden yola çıkarak farklı özelliklere sahip daha
önce var olmayan ya da var olan bir nesneye farklı özellikler
kazandırılmaya çalışılır.
Çeşitli yöntemler kullanılarak birbiri ile ilgisi pek görülmeyen iki
sözcük ele alınır. Daha sonra bu iki sözcüğün öğrencilerde hangi neler
çağrışım yaptırdığı sorulur. Üretilen düşüncelerden iki sözcük arasında
ortak bir bağlantı kurulmaya çalışılır.
Ör: telefon – elma
Önce iki sözcüğün ne anlama geldiği açıklanır. Daha sonra ikisin
özellikleri göz önüne alınarak daha önce yapılmamış, düşünülmemiş yeni
bir fikre, buluşa gidilmeye çalışılır.
Telefon: Bir haberleşme cihazıdır.
Elma: Bir meyvedir.
Yeni düşünceler:
1. Elma görünümlü telefon
2. Elma kokulu telefon
3. Elma ağacı şeklinde telefon kulübeleri
4. Elma görünümlü telefon kılıfları
5. Meyve, sebze ve çiçek gibi bitkilerin sulama, ilaçlama ve bakım
zamanlarını bahçıvana haber veren cihaz
6. Elma suyunun çıkarılması düşüncesinden (Yapılan telefon konuşmasını
istenildiğinde yazılı çıktısını veren telefon)
7. …vb.
Bu şekilde öğrenciler iki kelimeden
esinlenerek yeni tasarım veya buluş düşüncesi geliştirmeye çalışırlar.
Ulaşılan buluş düşüncesi iki kelimeden tamamen farklı bir özellik
sergileyebilir. Önemli olan öğrencilerin belli bir düşünce yoğunluğuna
ulaştırmaktır.
7. Çözümden soruna gitme (Tersine mühendislik)
Çözümden soruna gitme yönteminde önce var
olan bir çözüm ele alınır. Daha sonra bu
çözümün hangi sorunların da çözümü
olabileceği düşünülür. Bu şekilde bir çözümün birden fazla soruna çözüm
getirebileceği düşüncesi öğrencilerde oluşturularak farklı teknoloji
alanlarındaki gelişmelerin bütün teknoloji alanlarında değerlendirilmesi
sağlanır. Bu şekilde öğrencilerde disiplinler arasında ilişki kurabilme
ve bunları kullanabilme becerilerinin geliştirilmesi sağlanır.
Öğrencilerin bir nesne veya durumu dikkate alarak bunu hangi amaçla
kullanabileceklerini ve hangi sorunlara çözüm getirebileceğini
düşünmelerini isteyin.
Belirlenen bir çözüm önce analiz edilir. Bu şekilde bir düşünce olayı
başlatılır. Tespitler yazılırken yeni düşünceler üretilmeye çalışılır.
Ör: Pet şişe
1. Sıvı kabı
2. Hafif
3. Şeffaf
4. Çeşitli büyüklükleri var
5. Kapaklı
6. …vb.
Farklı kullanım alanları düşünceleri:
1. Çiçek saksısı olarak kullanılabilir.
2. Bahçelerin kenar koruması olarak, içlerine renkli su vb. konularak
süsüleme amaçlı kullanılabilir.
3. Ölçü kabı olarak zorunlu hallerde kullanılabilir.
4. İçlerine uygun malzeme konularak depreme dayanıklı malzeme olarak
tuğla vb. amaçlarla kullanılabilir.
5. İçerisindeki havaları çekilerek
kapatılarak ısı yalıtımında kullanılabilir.
6. …vb.
Bu şekilde malzemenin daha farklı amaçlı olarak kullanılmasına yönelik
düşünceler geliştirilmeye çalışılır.
8. Farklı bir duruma girme
Öğrencilerin çekingenlikten veya sosyal
sınırlamalardan uzaklaşarak yeni düşünceler geliştirmeleri amaçlanır. Bu
teknikte öğrenciler ele aldıkları bir soruna çözüm önerileri oluşturmak
amacıyla, bulundukları mevcut sosyal konum dışında bir kimliğe bürünerek
çözüm önerileri geliştirirler. Sorunun ait olduğu çevre veya meslek
dışında farklı bir çevrede veya meslekte olma durumlarını hayal ederek
soruna çözüm önerileri geliştirirler. Bu şekilde öğrencilerde bir soruna
çözüm bulmada farklı bakış açıları getirme becerilerinin geliştirilmesi
sağlanır.
Çözümünde zorlanılan bir problemin çözümü amacıyla farklı bir duruma
geçme yöntemidir. Problem çözüme kavuşturulamıyor veya zorlanılıyor ise
ikinci aşamada problemin çözümünde yeni açılımlar getirmek amacıyla
birey kendisinin ait olduğu meslek grubunun dışında farklı bir mesleğe
ait birey gibi düşünerek problemin çözümü amacıyla düşünceler üretmeye
çalışır. Bu yöntemde uygun çözüm düşünceleri üretilemiyor ise birey bu
kez sorunun ait olduğu çevre/mekân dışına sorun taşınarak problemin
çözümü için düşünceler geliştirilmeye çalışılır. Bu şekilde öğrencilerin
var olan bir probleme farklı bakış açılarından bakma yeteneklerinin
geliştirilmesi amaçlanmıştır.
Yaratıcılık / Yaratıcı Düşünceyi Uyaran Teknikler / Yaratıcı Düşünceyi Uyaran Teknikleri Uygulama Örnekleri / Tasarımlar
Kişisel Gelişim Tüm Bilgiler / Beyin Hakkında Tüm Bilgiler / Genel Kültür/ Buluşlar / Buluş Hikayeleri / Belirli Günler /
Atatürk'e DairBilim İnsanları / Ünlü Yazarlar / Ünlü Ressamlar / Ünlü Müzisyenler / Türk Büyükleri / Türk Bilim İnsanları / Ünlü Matematikçiler / Ünlü Fizikçiler